Wersja z 13:14, 16 lut 2018

TUSZYŃSKA Agata

ur. 1957

Pseud.: A.T.; Agata Martini.

Biografka, reportażystka, poetka, historyk teatru.

Urodzona 25 maja 1957 w Warszawie, córka Haliny Przedborskiej, dziennikarki, i Bogdana Tuszyńskiego, sprawozdawcy sportowego i historyka sportu. Uczęszczała do III Liceum Ogólnokształcącego w Warszawie, a po uzyskaniu w 1976 świadectwa dojrzałości studiowała w warszawskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej (PWST) na Wydziale Wiedzy o Teatrze. W czasie letnich wakacji wielokrotnie wyjeżdżała do Francji, finansując podróże dorywczą pracą (jako kelnerka, opiekunka dzieci, sprzątaczka). Debiutowała w 1977 recenzją teatralną pt. Relacja o pewnej zbrodni, zamieszczoną na łamach „Tygodnika Kulturalnego” (nr 14), dotyczącą scenicznej adaptacji powieści F. Dostojewskiego pt. Zbrodnia i kara w krakowskim Starym Teatrze. Jako poetka debiutowała w następnym roku wierszami pt. Aktorka I oraz Aktorka II, opublikowanymi w piśmie „Nowy Wyraz” (nr 3); w 1978 w tygodniku „Kultura” (nr 6) ogłosiła także pierwszy reportaż pt. Zanotowane na próbach, w którym zrelacjonowała przygotowania do wystawienia sztuki J. Słowackiego Sen srebrny Salomei w Teatrze Narodowym w Warszawie. W 1979-81 należała do SDP. W 1980 ukończyła studia magisterskie na PWST i podjęła pracę nad doktoratem w Instytucie Sztuki (IS) PAN. Rozwijała twórczość poetycką, ogłaszała też kolejne recenzje i artykuły o teatrze oraz wywiady przeprowadzane z artystami sceny, m.in. w pismach „Teatr” (1977, 1980-87, z przerwami), „Życie Literackie” (1981; pojedyncze publikacje także w 1980 i 1984) i „Nowe Książki” (1984-85, m.in. noty teatralne podp. krypt. A.T.). Publikowała także w wydawnictwach działających poza cenzurą, m.in. w almanachu oficyny Krąg „Silva Rerum” z 1981 (wywiad podp. pseud.: Agata Martini). W 1986 na podstawie rozprawy monograficznej pt. Wisnowska (promotor prof. Zbigniew Raszewski) otrzymała w IS PAN stopień doktora i następnie w 1987-92 pracowała na stanowisku adiunkta w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN w Warszawie. W 1989 została członkiem SPP. Była stypendystką wielu instytucji i uczelni zagranicznych, m.in. paryskiego Towarzystwa Historyczno-Literackiego (stypendium im. S. Lama w 1988), amerykańskiej Fundacji Fulbrighta (w 1991-92), American Jewish Archives w Cinncinati, w stanie Ohio (w 1993), Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie (w 1997-98), Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku (w 1999), amerykańskiej MacDowell Colony (w 2001), Ledig-Rowolt Foundation (w 2000 i 2002) i Fundacji Rockefellera (w 2002). Wykorzystując przyznane stypendia na zbieranie materiałów do reportaży i książek biograficznych przebywała przez dłuższy czas m.in. w Paryżu (m.in. w 1989-91oraz w 2000), zainspirowana przez Jerzego Giedroycia z paryskiej „Kultury” podróżowała śladami polskich zesłańców do Moskwy i na Syberię (w 1989), była też w Izraelu (w 1991 i ponownie w 1997-98). W Stanach Zjednoczonych gościła również jako visiting profesor na Columbia University w Nowym Jorku (1991-93). Nadal prowadziła też badania nad historią teatru i uprawiała twórczość poetycką. Artykuły, reportaże i wiersze publikowała m.in. w paryskich „Zeszytach Historycznych” (1987, 1990, 1992), „Zeszytach Literackich” (1988, 1991-92) i „Kulturze” (1990-94) oraz w pismach krajowych: „Odrze” (1989-94 z przerwami, 2000-2004), „Kresach” (1992-94, 2000), „Arkuszu” (1994, 1996-2002, z przerwami). W 1996-98 była wykładowcą w Centrum Dziennikarstwa w Warszawie (The Warsaw Journalism Center). W 2001 podjęła wykłady w Instytucie Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego (UW), a w 2002-2006 omawiała sztukę reportażu i wywiadu literackiego jako etatowy pracownik tejże uczelni (starszy wykładowca). W 2002 zaczęła również prowadzić zajęcia dydaktyczne w Studium Literacko-Artystycznym na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2002 została członkiem Polskiego PEN Clubu. Wielokrotnie czasowo przebywała w Kanadzie, a w 2005-10 mieszkała tam na stałe i pracowała (w 2006-07) jako visiting professor na University of Toronto. W 2011 nawiązała współpracę z Instytutem Reportażu w Warszawie. W 2014-2015 (przez jeden semestr) prowadziła wykłady w Instytucie Dziennikarstwa UW (wpisane w program studiów niestacjonarnych w ramach specjalizacji prasowej). W 2010 otrzymała tytuł Honorowej Obywatelki Łęczycy (za popularyzowanie wiedzy o tym mieście w książkach pt. Rodzinna historia lęku oraz Łęczyca). Odznaczona srebrnym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2015).

W 1985 wyszła za mąż za Krzysztofa Wójcika, fotografika; rozwód w 1988. W 2005, po kilkunastu latach wcześniejszej znajomości, zawarła związek małżeński z Henrykiem Dasko (zm. 2006), eseistą i tłumaczem, który w 1969 wyemigrował z Polski do Kanady i osiadł w Toronto. W 2011 zamieszkała w Warszawie.

Zawiera m.in. cykl: Piosenki.

Rozprawa doktorska. – Dot. aktorki, M. Wisnowskiej, oraz życia artystycznego i społecznego w Warszawie u schyłku XIX w.

Teksty dot. splotu kultur polskiej i żydowskiej, napisane w 1989-1992, z podróży do Izraela w 1991, a Wilna w 1989, Paryża i Drohobycza w 1992. - Nagroda Pol. PEN Clubu im. K. Pruszyńskiego za rok 1993, przyznana w 1994.

Przekł. franc.: Les disciples de Schulz. [Przeł.] M. Carlier. Montricher 2001.

Adapt. teatr. reportażu „Chłopiec na fotografii” w przekł. franc.: Le Garçon de la photographie. Adapt.: M.C. Mastrangeli. Paryż, Le Colombier, Octogone 2002.

Dot. pisarza I.B. Singera.

Przekł.: ang.: Lost landscapes. In search of Isaac Bashevis Singer and the Jews od Poland. [Przeł.] M.G. Levine. New York 1998, – czes.: Singer. Krajiny pamĕti. [Przeł.] V. Dvořáčková. Jinočany 2006, – franc.: Singer, paysages de la mémoire. [Przeł. ] J.-Y. Erhel. Paris 2002.

Biografia lekarza, wirusologa i immunologa, wynalazcy szczepionki przeciwko wirusowi polio.

Zawiera cykle: A; Kartki z East Village; Popołudnie w Cuernavaca; Statek do Haify; Z.

[Cz. 1:] A-M. – [Cz. 2:] N-Ż.

Biogr. opowieść o odkrywaniu rodzinnego sekretu: żydowskiego pochodzenia matki.

Nominacja do franc. Nagrody Prix Médicis w 2005, nagroda The Canadian Jewish Literary Award w 2016.

Przekł.: ang.: Family history of fear. A memoir. [Przeł.:] Ch. Ruas. New York 2016. Wyd. nast. tamże 2017, – franc.: Une historie familiale de la peur. [Przeł.] J.-Y. Erhel. Paris 2006. Wyd. nast. tamże 2011.

Wyd. jako dokument dźwiękowy: Czyta E. Kijowska. Piaseczno: Heraclon International. Storybox.pl [2015], płyta CD w formacie mp3.

Wspomnienia dot. zmagań z chorobą nowotworową męża autorki, H. Dasko w 2005-2006.

Przekł. franc.: Exercices de la perte. [Przeł.] J.-Y. Erhel. Paris 2009, – koreań. [Korea?: DD World] 2011.

Wyd. jako dokument dźwiękowy: Czyta A. Polony. Piaseczno: Heraclon International. Storybox.pl [2015], płyta CD w formacie mp3.

Dot. piosenkarki polskiej żydowskiego pochodzenia, gwiazdy warszawskiego getta, oskarżonej po wojnie o kolaborację z Niemcami. – Zawarte w książce passusy dot. wojennych losów Władysława Szpilmana były powodem procesów cywilnych wytoczonych autorce i jej wydawcom w Polsce i w Niemczech przez rodzinę muzyka. Wiosną 2013 Wyższy Sąd Krajowy w Hamburgu (nie ingerując w postać znajdującego się już w sprzedaży pierwszego wydania niemieckiego) nakazał w kolejnych edycjach usunięcie niepopartych dowodami oskarżeń rzucanych przez Wierę Gran na Szpilmana (wg inf. A. Tuszyńskiej – 25 linijek z 375-stronicowego tekstu). We wrześniu 2013 Sąd Okręgowy w Warszawie (nieprawomocnym wyrokiem) oddalił pozew Haliny Grzecznarowskiej-Szpilman i jej syna, Andrzeja uznając, że A. Tuszyńska miała prawo zacytować także kontrowersyjne opinie artystki. W lipcu 2016 Sąd Apelacyjny w Warszawie prawomocnie rozstrzygnął sprawę na korzyść rodziny Szpilmana.

Przekł.: ang.: Vera Gran. The accused. [Przeł. z jęz. franc.] Ch. Ruas. New York 2013, – franc.: Wiera Gran, l’accusée. [Przeł.] I. Jannès-Kalinowski. Paris 2010, wyd. nast. tamże 2011, 2012. – grec.: Viera Gkran: ī katīgoroumenī. [Przeł. z franc.] T. Skassīs. Athī'na 2011, – hebr.: Ha-ne'šemet. Wyeyrah Gra'n, zameret geṭŵ Waršah. [Przeł. z jęz. franc.:] A. Uriel. Kinneret 2012, – hiszp.: La cantante del gueto de Varsovia. Wiera Gran, la acusada. [Przeł.:] Í. Sánchez Paños, E-M. Cano, Madryt 2011, – maced.: Obvineta: Vǰera Gran. [Przeł.] M. Mirkulovska. Skopǰe 2015, – niderl.: Vera Gran. De zangeres van het getto van Waschau. [Przeł.] L. van Nes. Amsterdam 2011, – niem.: Die Sängerin aus dem Ghetto - Das Leben der Wiera Gran. [Przeł. z jęz. franc.] X. Osthelder. Berlin 2013, – słoweń.: Obtožena: Wiera Gran. [Przeł.] T. Jamnik. Ljubljana 2015, – włos.: Wiera Gran: l'accusata. [Przeł.:] M. Botto. Torino 2012.

Na okł. tyt.: Nadzieja 2=Espoir 2.

Dot. emigracyjnych losów i twórczości L. Tyrmanda.

Scenariusz napisany na podstawie książki Oskarżona. Wiera Gran, por. poz. 18. Premierowy pokaz filmu w maju 2012 na 52. Krakowskim Festiwalu Filmowym.

Słuchowisko napisane na podstawie książki Oskarżona. Wiera Gran, por. poz. 18.

Tekst dostępny też na stronie internetowej: http://www.agatatuszynska.pl/Wiera.pdf [dostęp 2 grudnia 2016].

Dokument fabularyzowany.

Wyd. jako dokument elektroniczny: Kr.: WL 2015, pliki w formacie EPUB, MOBI.

Opowieść biograficzna o Józefinie Szelińskiej, narzeczonej Brunona Schulza.

Nominacje do franc. nagród Prix Médicis i Prix Femina w 2015, nominacja do finału Ogólnopolskiej Nagrody Literackiej dla Autorki Gryfia (przyznawanej przez „Kurier Szczeciński”) w 2016.

Przekł.: franc.: La Fiancée de Bruno Schulz. [Przeł.:] I. Jannès-Kalinowski. Paris 2015; maced.: Svršeničkata na Bruno Šulc. [Przeł.] M. Mirkulovska. Skopje 2016.

Autorka podp.: Agata Tuszyńska &Lonia. – Ułożony w formie leksykonu zbiór krótkich opowieści, wspomnień i listów dotyczących jamników oraz ich właścicieli.

Przekład wierszy A. Tuszyńskiej w antologii ang.: Ambers aglow. An anthology of Polish women's poetry (1981-1995). [Przeł.] R. Grol. Austin 1996.

Zbiór tekstów prozą powstałych na zajęciach warsztatowych Wydziału Dziennikarstwa UW – Ćwiczenia z pisania.