ur. 1955

Historyk, teoretyk literatury, eseista.

BIOGRAM

Urodzony 19 kwietnia 1955 w Katowicach; syn Tadeusza Nawareckiego i Małgorzaty z Kuczów, urzędników. Od 1970 uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. M. Konopnickiej w Katowicach. Po zdaniu matury studiował polonistykę na Uniwersytecie Śląskim (UŚl.) w Katowicach; w 1978 uzyskał magisterium. Następnie przez rok pracował w Pałacu Młodzieży w Katowicach. W 1979-1982 uczęszczał na studia doktoranckie w Instytucie Badań Literackich (IBL) PAN w Warszawie. Debiutował w 1981 artykułem pt. Sarmacki kanibalizm księdza Baki, opublikowanym na łamach „Pamiętnika Literackiego” (nr 3). W 1982 został zatrudniony na etacie asystenta w Zakładzie Teorii Literatury Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (od 1991 Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej, INoLP) UŚl. W pracy badawczej zajął się historią poezji polskiej od czasów baroku po współczesność. Pisana pod kierunkiem profesor Marii Janion praca doktorska dotycząca twórczości księdza Józefa Baki została uznana za spełniającą wymogi pracy habilitacyjnej, wobec czego jako rozprawę doktorską przedstawił w 1992 studium Rzeczy i marzenia. Studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów (promotor prof. Ireneusz Opacki) i otrzymał w INoLP UŚl. stanowisko adiunkta. W 1993 uzyskał w IBL habilitację na podstawie monografii Czarny karnawał. „Uwagi o śmierci niechybnej” księdza Baki – poetyka tekstu i paradoksy recepcji; w 1995 otrzymał stanowisko profesora na UŚl. W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych zajął się rozwijaniem i propagowaniem teorii badań mikrologicznych; był inicjatorem i redaktorem serii wydawniczej Miniatura i mikrologia literacka. W 1993 został członkiem Towarzystwa Literackiego im T. Parnickiego. W 1993-2000 współpracował z „Listem Oceanicznym” dodatkiem kulturalnym polonijnego dziennika kanadyjskiego „Gazeta” (Toronto). Był współautorem ukazującej się od 2003 serii podręczników literatury dla szkół średnich Przeszłość to dziś. W 2003 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem Zakładu Teorii Literatury INoLP UŚl. W 2009 prowadził w Wilnie cykl wykładów z literatury polskiej dla studentów polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego. W tymże roku został członkiem Kapituły Nagrody Literackiej Gdynia. Od 2002 mieszka w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Czarny karnawał. „Uwagi o śmierci niechybnej” księdza Baki – poetyka tekstu i paradoksy recepcji. [Monografia]. Wr.: Ossol. 1991, 377 s. PAN Komitet Nauk o Literaturze Pol. Rozpr. Lit.

Rozprawa habilitacyjna. – Nagroda A. Brücknera, przyznana przez Wydz. Nauk Społ. PAN w 1992.

2. Rzeczy i marzenia. Studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów. Katow.: Śląsk 1993, 181 s. Z prac Zakładu Teorii Literatury UŚl.

Zawartość: Wstęp. – O rzeczach; Łyżka zupy Józefa Wittlina; Od harfy do megafonu. Muzyka w poezji Juliana Tuwima; Akwatyki, woda i przedmioty Marii Pawlikowskiej Jasnorzewskiej; Skok – inscenizacja. O wierszach ostatnich Jana Lechonia; Grzebanie w rzeczach Jarosława Iwaszkiewicza; Postscriptum. „Kwiaty polskie”, graty polskie.

3. Pokrzywa. Eseje. Chorzów; Sosnowiec: Offmax 1996, 157 s.

Teksty stanowią eseistyczną wersję wystąpień na konferencjach naukowych.

Zawartość: Urtica; Ptaki Hieronima Morsztyna; Mickiewicz i robaki ;Arcydziełko Mickiewicza – Czułe słówka Słowackiego. – Bałaguły; Zmurszałość; Postscriptum: Pod Klopsztangą.

4. Mały Mickiewicz. Studia mikrologiczne. Katow.: UŚl. 2003, 163 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2161.

Zawartość: Mały Mickiewicz; Mickiewicz i robaki [por. poz. 3]; „Nieznany, daleki”. O wierszu z imionnika Ludwiki Mickiewiczówny; Poemat o zwierzętach; Arcydziełko [por. poz. 3]; Dlaczego przestał pisać?; Ułamek z pamiętnika Polki; „Jutro wyciągniesz kopyta”. W sprawie „Conversation de malades”.

5. Przeszłość to dziś. Literatura, język, kultura. II klasa liceum i technikum. [Podręcznik; współautor:] D. Siwicka. Cz. 1. Wwa: Stentor 2003, 230 s. Wyd. nast. tamże: wyd. 2, 2004, wyd. 3 2006, wyd. 4 2007, wyd. 5 2008, wyd. 6 zmien. i popraw. 2009.
6. Przeszłość to dziś. Przewodnik metodyczny ze scenariuszami lekcji. Klasa II. [Współaut.:] B. Matusiak, D. Siwicka. Cz. 1. Wwa: Stentor 2003, 236 s.

Do książki dołączona jest płyta CD z nagraniami muzycznymi.

7. Przeszłość to dziś. Romantyzm. Materiały multimedialne dla klasy II liceum i technikum. [Współaut.:] D. Siwicka. Wwa: Stentor 2006, 1 dysk optyczny (CD ROM).

Na płycie znajdują się materiały do trzech multimedialnych lekcji.

8. Lajerman. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria 2010, 142 s.

Szkice wspomnieniowe dot. związków autora ze Śląskiem. – Zawartość: Szczęść Boże; Do rzeczy: Pod Klopsztangą; Moczka; Z fenomenologii śląskiego ducha; Miedzy Nowym a Staryn Bieruniem; Hałda; Teologia resztek; Ryczka i szolka. – Głosy z tej ziemi: Duch muzyki; „Kaj my to som”; Pisarz ujmujący; Rzymianin Ślązakiem; Lajerman. – Posłowie.

Artykuły, studia w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Ewolucja motywu muzycznego w poezji Tuwima. W: Studia o poezji Juliana Tuwima. Katow. 1982 s. 87-112. Skamander, 3. – Trzy żarty Juliusza Słowackiego. W: Studia o twórczości Słowackiego. Katow. 1982 s. 87-104. – Poezja zdziecinniałych starców. (O twórczości Jana Lemańskiego). W: Młoda Polska. Legendy i światopogląd. Katow. 1983 s. 131-155. – Stachury wiersze o przemijaniu. (Projekt interpretacji „Pochwały ziemi i prochu”). W: Studia o twórczości Kazimierza Wierzyńskiego. Katow. 1986 s. 159-167. Skamander, 5. – Śmiertelna przekora J.M. Rymkiewicza. W: Wśród poetów współczesnych. Katow. 1986 s. 82-107. – Sznurki pielęgniarza. Drobne przedmioty i wielkie sprawy w „Blaszanym bębenku.” W: Polskie pytania o Grassa. Wwa 1988 s. 85-91. – Hieronima Morsztyna zmysłowa miłość porządku. „Ogród” 1992 nr 1 s. 212-234. – Pan Plotka i pokrzywy. W: Plotka. Wybór materiałów z VI Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚl. Katow. 1994 s. 18-24. – Blaszany bębenek – po trzykroć i bez końca. W: Günter Grass i polski Pan Kichot. Gdańsk 1999 s. 115-138. – Trzy ostatnie słowa Pana Cogito. O wierszu Zbigniewa Herberta „Przesłanie Pana Cogito”. W: Kanonada. Katow. 1999 s. 145-157. – Mikrologia, genologia, miniatura. W: Miniatura i mikrologia. T. 1. Katow. 2000 s. 9-29. – Tragedia o bogaczu i Łazarzu. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1. Gdańsk 2001 s. 63-81. – Czarna mikrologia. W: Skala mikro w badaniach literackich. Katow. 2005 s. 9-24. – „Dziady” w Cytadeli odnowione według Marii Janion. W: Księga Janion. Gdańsk [2007] s. 356-364. – „Nasz naród jak lawa”. Romantycy polscy pod Wezuwiuszem. W: Genius loci w kulturze europejskiej – Kampania i Neapol. Katow. 2007 s. 9-26.

Adaptacje

1. …a Baka. [Happening teatralny na podstawie tekstów J. Baki; współaut. scenariusza i reż.:] A. Dziuk. Wyst. Wwa, Koło Sprawy Bożej 1980.
2. Poetyka w mroku językoznawstwa. [Rock-opera; współaut. scenariusza i reż.:] D. Opacka-Walasek, M. Żak. Praprem. Sosnowiec, UŚl. 1985.

Na podstawie: R. Jakobson: Poetyka w świetle językoznawstwa.

Prace redakcyjne

1. J. Baka: Poezje. [Wiersze]. Oprac. i wstępem opatrzyli A. Czyż i … Wwa: PIW 1986, 182 s.
2. Twórczość Jarosława Iwaszkiewicza. Interpretacje. Pod red. I. Opackiego, przy współudziale … Katow.: UŚl. 1993, 107 s. Skamander, 9. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1378.
3. Znajomym gościńcem. Prace ofiarowane Profesorowi Ireneuszowi Opackiemu. Red. T. Sławek przy współudziale …, D. Pawelca. Katow.: UŚl. 1993, 257 s. Pr. Nauk. UŚl.w Katow., 1376
4. Starość. Wybór materiałów z VII Konferencji Pracowników Naukowych i Studentów Instytutu Nauk o Literaturze Polskiej UŚl. Pod red. … i A. Dziadka. Katow.: Górnośląska Macierz Kultury 1995, 185 s.
5. Szybko i szybciej. Eseje o pośpiechu w kulturze. Pod red. D. Siwickiej, M. Bieńczyka, … Wwa: Wydawn. IBL 1996, 226 s. IBL PAN.
6. Kanonada. Interpretacje wierszy polskich (1939-1989). Pod red. …, przy współudziale D. Pawelca. Katow.: UŚl. 1999, 183 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow. , 1844
7. J. Baka: Uwagi. [Wiersze]. Gwasze: J. Lebenstein. Oprac., komentarz i posł.: A. Czyż: , … . Lubl.: Test 2000, 146 s.
8. Miniatura i mikrologia literacka. [Szkice]. Pod red. … ; przy współudziale w t. 3 B. Mytych. T. 1-3. Katow.: UŚl. 2000, 2001, 2003, 310 + 251 + 252. Pr. Nauk. UŚl. w Katow.1942, 2033, 2131.
9. Skala mikro w badaniach literackich. [Szkice]. Pod red. … i M. Bogdanowskiej. Katow.: UŚl. 2005, 195 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2345.
10. Wykłady lozańskie Adama Mickiewicza. [Szkice]. Red.: …, B. Matych-Forajter. Katow.: UŚl. 2006, 228 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2331.

OPRACOWANIA (wybór)

• Ank. 2008, 2010.
• LP XX w. (D. Nowacki).

Powrót na górę↑

Czarny karnawał

• A. CZYŻ: Bakoznawca doskonały. „Ogród” 1992 nr 1.
• S. SZCZĘSNY. „Pam. Lit.” 1992 z. 4.
• J.M. RYMKIEWICZ: Ks. J. Baka odkryty na nowo. „Nauka i Przyszłość” 1993 nr 4.

Powrót na górę↑

Rzeczy i marzenia

• P. CZPLIŃSKI: „Pieśń o rzeczach przemijających” „Tytuł” 1994 nr 3.
• J. SAWICKA. „Pam. Lit.” 1995 z. 1.

Powrót na górę↑

Pokrzywa

• J. OLEJNICZAK. „Śląsk” 1997 nr 3.

Powrót na górę↑

• Mały Mickiewicz. Studia mikrologiczne. [poz. 4]: M. P. MARKOWSKI: Miłe/Małe. „Tyg. Powsz.” 2004 nr 44.
• B. MATYCH: Mickiewicz z Chorzowa. „FA–art” 2004 nr 3/4.
• B. GONTARZ: Dekonstruowanie Mickiewicza. W: Adam Mickiewicz. Dwa wieki kultury polskiej. Rzeszów 2007.

Powrót na górę↑

Lajerman

• A. KLICH: Maszkiecenie po hasiokach. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 71.

Powrót na górę↑

Barbara Marzęcka