Wersja z 18:23, 3 lut 2017

BIEŃKOWSKA Ewa

ur. 1943

Krypt.: E.B.; EB.

Eseistka, historyk literatury, prozaiczka, tłumaczka.

Urodzona 13 września 1943 w Warszawie; córka Władysława Bieńkowskiego, publicysty, polityka (działacza PPR, do 1970 PZPR, po 1976 KOR), socjologa, i Flory z domu Trynkus, nauczycielki, prozaiczki i poetki. Dzieciństwo spędziła w Warszawie, gdzie w 1957-61 uczęszczała do Liceum Ogólnokształcącego im. N. Żmichowskiej. Po zdaniu matury podjęła w 1961 studia romanistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (UW). W 1963 opublikowała na łamach „Kwartalnika Neofilologicznego” pierwszy artykuł pt. Koncepcje postaw w teatrze Corneille’a (nr 3). Po uzyskaniu w 1966 magisterium odbywała studia doktoranckie na Wydziale Filologii Obcych UW; tu w 1970 obroniła doktorat pt. Poezja i tradycja w „Tygodniach” Guillaume’a de Salluste du Bartas (promotor prof. Mieczysław Brahmer). W 1972 debiutowała jako tłumaczka przekładem eseju P. Ricoeura pt. Wydarzenie i sens w mowie, ogłoszonym w „Tekstach” (nr 6). Jako eseistka, recenzentka i tłumaczka współpracowała z „Twórczością” (od 1971), „Tygodnikiem Powszechnym” (od 1972), „Znakiem” (od 1972) i „Więzią” (od 1974). W 1975 została zatrudniona na stanowisku adiunkta w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie do 1981 prowadziła wykłady z literatury francuskiej i teorii kultury. W 1977 otrzymała Nagrodę Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 1981 habilitowała się w IBL PAN na podstawie rozprawy poświęconej historii kultury niemieckiej pt. W poszukiwaniu królestwa człowieka. Niemiecka utopia sztuki od Kanta do Tomasza Manna. W 1982 wyjechała do Francji i do 1987 pracowała w Université d’Avignon jako assistant associé. W 1983 została członkiem redakcji i stałym współpracownikiem (ukazujących się wówczas w Paryżu) „Zeszytów Literackich”; drukowała tu szkice i eseje poświecone kulturze europejskiej, a w 1993 rubrykę pt. List z Wersalu. Od 1983 publikowała także w wychodzącym w Londynie miesięczniku „Aneks” (tu liczne szkice z pogranicza literatury i filozofii). Wielokrotnie odbywała podróże do Grecji i Włoch, o kulturze tych krajów pisała eseje. W 1989 została członkiem SPP. W 1994-95 była konsultantem w Stacji Naukowej PAN w Paryżu. Publikowała nadal m.in. w „Znaku”, „Res Publice” (później „Res Publica Nowa”), „Gazecie Wyborczej”. W 1999 została zatrudniona na stanowisku profesora nadzwyczajnego w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (UKSW) w Warszawie, gdzie podjęła wykłady i zajęcia z zakresu literatury polskiej i powszechnej; obejmowała też do przejścia na emeryturę w 2013 funkcję kierownika Katedry Modernizmu Europejskiego UKSW. Weszła w skład jury Nagrody Fundacji im. Kościelskich w Genewie. W 2008 podjęła współpracę jako recenzentka z „Przeglądem Politycznym”.

Wyszła za mąż za Jean-Paula Chancela, inżyniera aerodynamiki. Na stałe mieszka w Wersalu we Francji.

TWÓRCZOŚĆ

1. Dwie twarze losu: Nietzsche – Norwid. [Szkice].Wwa: PIW 1975, 189 s.

Zawartość: Wprowadzenie. – I. Nietzsche: Słowo i istnienie; Wędrówka przez krainę kultury; Historia odkupiona; Taniec Zaratrusty; Żegluga ku dalekim brzegom; Dionizos przeciw Ukrzyżowanemu. – II. Norwid: W poszukiwaniu wielkiej ojczyzny. (O poemacie Quidam Cypriana Norwida); Czasy pełne znaków; Romantyczna historiozofia i romantyczna polityka; W cieniu wielkich poprzedników; Rzym 1848; Zmarnowane pokolenie; Historia jako dzieje Wcielenia; Dlaczego poemat?

2. W poszukiwaniu królestwa człowieka. Utopia sztuki od Kanta do Tomasza Manna. Wwa: Czyt. 1981, 355 s.

Rozprawa habilitacyjna. – Szkice dotyczące dziejów kultury niemieckiej od schyłku XVIII wieku po współczesność.

Zawartość: Cz. I. Wielkość i tragizm człowieka klasycznego: Czasy przełomu; Marzenie o systemie; Krytyka to ustalenie ludzkiego zadania; Świat natury i świat osoby; Czy pojednanie jest możliwe?; Nowe widnokręgi. – Cz. II. Spadkobiercy: Losy pewnego pojęcia; Poeta podejmuje pytanie filozofa [dot. F. Schillera]; Śmiercionośna synteza [dot. F. Hegla]; Geniusz ironii romantycznej [dot. F. Schlegla]; Jasne oko świata [dot. A. Schopenhauera]; Twórczość rozpętana [dot. F. Nietzschego]. – Cz. III. Ocalenie przez muzykę: Wprowadzenie; Muzyka w świecie myśli idealistycznej; Jak uzasadnić muzykę?; Synteza sztuk wokół mitu; Czas, sens, liturgia; Schyłek utopii. – Cz. IV. Literatura jako duchowa forma życia: Pisarz pośród filozofów; Rodowód; Muzyka wenecka; Powieść jako krytyka egzystencji; Księga losu niemieckiego.

3. Dane odebrane. [Opowiadania]. London: Puls 1985, 179 s.

Zawartość: Tryptyk włoski; Droga na południe; Kopuła; Rzymianin.

4. Co mówią kamienie Wenecji. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 1999, 265 s.

Zawiera eseje dot. sztuki: Przyjazd; Warsztaty wyobraźni; Wygnaniec; Powroty; Przestrzenie weneckie; O przemijaniu i trwaniu; U świętego Marka; Pochwała lekkości; Światło zimowe; Postscriptum.

5. Spór o dziedzictwo europejskie. Między świętym a świeckim. [Eseje]. Wwa: W.A.B. 1999, 245 s.

Zawartość; Oświecenie – pomiędzy świętym i świeckim; Intelektualiści i rewolucja; Twórczość przeciw samotności; Sprawa Dreyfusa; Wybór i tożsamość; Mieszkać w historii; Zdrada klerków po latach; Zbrodnia słów; Portret kondotiera na tle pejzażu [dot. E. Jüngera]; Pamięć, polityka, religia; Proces [M.] Papona; Uczniowie czarnoksiężnika; Krótki rzut oka na koniec stulecia; Śmierć Simone Weil; Co zawdzięczamy Mircei Eliademu.

6. Pisarz i los. O twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego. Wwa: Fundacja „Zesz. Lit.” 2002, 172 s.

7. W ogrodzie ziemskim. Książka o Miłoszu. Wwa: Sic! 2004, 277 s.

8. Michał Anioł – nieszczęśliwy rzymianin. [Esej]. Wwa: Sic! 2009, 153 s.

9. Spacery po Rzymie. [Przewodnik eseistyczny]. Wwa: Fundacja „Zesz. Lit.” 2010, 212 s. Podróże „Zesz. Lit.”.

Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: Fundacja „Zesz. Lit.”, plik w formacie EPUB, MOBI, PDF.

10. Dom na Rozdrożu. [Wspomnienia]. Wwa: Sic! 2012, 256 s.

Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: Sic! 2012, plik w formacie EPUB.

11. Historie florenckie, Sztuka i polityka. [Eseje]. Wwa: Fundacja „Zesz. Lit.” 2015, 200 s. Ser. Podróże.

Zawartość: Pod znakiem katastrofy; Uczta ziemska, uczta niebiańska [dot. obrazów przedstawiających Ostatnią Wieczerzę]; O Medyceuszach można bez końca; Niebo nad miastem [dot. G. Savonaroli i N. Machiavellego]; Wyobraźnia i obrazy.

Nadto szkice w czasopismach i książkach zbiorowych, m.in.: Czytanie w przyszłości. (Krasiński i Cieszkowski: dwie wersje romantycznej filozofii kultury). „Znak” 1974 nr 4 s. 403-414. – Historia jako dzieje wcielenia. „Więź” 1974 nr 4 s. 29-39. – Muzyka – Świat. „Teksty” 1975 nr 2 s. 39-58. – Sztuka i ocalenie. „Twórczość” 1976 nr 12 s. 91-103. – Pisarze wśród filozofów. „Teksty” 1978 nr 1 s. 83-100. – Poezja i egzegeza w „Tygodniach” G. De Salluste du Bartas. „Rocz. Hum.” 1979 z. 5 s. 5-32. – Usta ciemności. „Znak” 1979 z. 295/296 s. 83-109. – Przestrzeń ocalenia. „Więź” 1981 nr 3 s. 25-40. – L’image de L’Occident dans la littérature polonaise. W: The common christian roots of the European nations. [T.] 2. Florence 1982 s. 705-712, wersja pol.: Obraz Zachodu w literaturze polskiej. W: Literatura polska w kulturze chrześcijańskiej Europy. Lubl. 1983 s. 49-60, przekł. ang.: The image of the West in Polish literature. [Przeł.] A. Pasicki. W: Polish literature in the culture of christian Europe. Lubl. 1983 s. 57-68. – Szukanie trudnego środka. „Aneks”, Londyn 1982 nr 28 s. 154-168 [dot. L. Kołakowski: Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań]. – Krasiński – poezja jako egzegeza symbolu. W: Religijne tradycje literatury polskiej. Lubl. 1983 s. 211-228. – Sztuka eseju, czyli o darze rozmowy. „Aneks”, Londyn 1983 nr 31 s. 101-113. – Romantyzm dziś: w stronę drugiego obiegu. „Zesz. Lit.”, Paryż 1985 nr 12 s. 116-127. – Leszek Kołakowski – wielkość i nędza rozumu wyemancypowanego. „Aneks”, Londyn 1987 nr 48 s. 101-115. – Zbrodnia słów. „Zesz. Lit.” 1993 z. 42 s. 36-51 [dot. biografii R. Brasillacha]. – Mała historia pamięci. (Pamięć jednostkowa, pamięć zbiorowa). „Znak” 1995 nr 5 s. 19-30. – Kultura w czasach interregnum. O elitach w społeczeństwie masowym. „Znak” 2001 nr 8 s. 11-23. – Troska o Polskę, troska o świat. „Znak” 2002 nr 3 s. 72-88. – „Inny świat” [G. Herlinga-Grudzińskiego] – opowieść wychowawcza. „Zesz. Lit.” 2009 nr 4 s. 175-185. – O niektórych sekretach „Pieska przydrożnego”. W: Miłosz i Miłosz. Kr. 2013 s. 503-510. – Miłosz and the Book of Psalms. W: „Miłosz like the world”. Poet in the eyes of Polish literary critics. Frankfurt am Main 2015 s. 383-390.

Przekłady

1. P. Ricoeur: Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie. Wybór, oprac. i posł.: S. Cichowicz. Przeł.: E. Bieńkowska, H. Bortnowska, S. Cichowicz. Wwa: PAX 1975, 319 s. Wyd. nast.: wyd. 2 tamże 1985; wyd. 3 Wwa: De Agostini we współpracy z Ediciones Altaya Polska 2003, 406 s.

2. M. Merleau-Ponty: Proza świata. Eseje o mowie. Wybrał i wstępem opatrzył S. Cichowicz. Przeł.: E. Bieńkowska, S. Cichowicz, J. Skoczylas. Wwa: Czyt. 1976, 257 s. Wyd. 2 tamże 1999.

Tu w przekł. E. Bieńkowskiej rozdz.: Postrzeganie, ekspresja, sztuka, s. 178-251.

3. M. Philibert: Paul Ricoeur, czyli wolność na miarę nadziei. Przeł.: E. Bieńkowska, H. Bortnowska, S. Cichowicz. Wwa: PAX 1976, 254 s.

Praca redakcyjna

1. H. Balzac: Jaszczur. Przeł. i wstęp: T. Boy-Żeleński. Tekst przejrzał J. Rogoziński. Oprac.: E. Bieńkowska. Wr., Kr.: Ossol. 1999, CIV, 288 s. BN II, 240.

OPRACOWANIA (wybór)

Ank. 2008. – Wywiady: Biografia i życie. Rozm. T. Walas. „Dekada Lit.” 1992 nr 7; Wokół kanonu. Rozm. A. Bielik. „Nowe Książ.” 1999 nr 8; Nocny stolik Papona. W: G. Łęcka: Salon literacki. Wwa 2000.

Ogólne: R. SENDYKA: Esej i ekfraza: (Herbert-Bieńkowska-Bieńczyk). „Przestrzenie Teorii” 2009 nr 11.

Dane odebrane (poz. 3): M. ZIELIŃSKI: Wymyślenie. W tegoż: Ucieczka przed Polską. Kr. 2006.

Co mówią kamienie Wenecji (poz. 4): J. DRZEWUCKI. „Rzeczpospolita” 1999 nr 305. – J. UGNIEWSKA: Doświadczenie Wenecji. „Nowe Książ.” 1999 nr 8. – A. BARANOWA: Miasto światła. „Znak” 2000 nr 4. – D. CZAJA: Przygody oka. Ewy Bieńkowskiej książka o Wenecji. „Tyg. Powsz.” 2000 nr 6. – M. RABIZO-BIREK: Zobaczyć Wenecję i ... „Twórczość” 2000 nr 6.

Spór o dziedzictwo europejskie (poz. 5): A. KOMOROWSKI: Europejskie sprawy spadkowe. „Nowe Książ.” 1999 nr 8. – J. ZARZYCKA: Pomiędzy troską a nadzieją. „Dekada Lit.” 1999 nr 5/6. – A. LEGEŻYŃSKA: Sztuka eseju, sztuka czytania historii. „Polonistyka” 2000 nr 3. – K. SZUMLEWICZ: Encyklopedia komunałów. „Twórczość” 2000 nr 1.

Pisarz i los (poz. 6): I. GRUDZIŃSKA-GROSS. „Gaz. Wybor.” 2003 nr 139. – Z. KUDELSKI: Historia zestrzelonego w locie. „Rzeczpospolita” dod. „Rzecz o Książ.” 2003 nr 27. – A. MORAWIEC: Odtwarzanie w sobie świata pisarza. „Nowe Książ.” 2003 nr 9. – J. SOCHOŃ: Szczęśliwie trudny splot. „Więź” 2003 nr 8/9. – P. ŚPIEWAK: O pisarzu i losie. O twórczości Gustawa Herlinga-Grudzińskiego Ewy Bieńkowskiej. „Res Publica Nowa” 2003 nr 4. – J. CZACHOWSKA: Na progu tajemnicy wyjątkowości. „Twórczość” 2004 nr 2/3. – M. LUL. „Pam. Lit.” 2004 z. 4. – B. POCIEJ: Wnikanie w sedno literatury… „Zesz. Lit.” 2009 nr 1 [dot. też: W ogrodzie ziemskim].

W ogrodzie ziemskim (poz. 7): M. CUBER: Przywidzenia nad prywatną zatoką. „Nowe Książ.” 2005 nr 3. – Z. KRÓL: Niejeden prorok lubi dżem truskawkowy. „Zesz. Lit.” 2005 nr 1. – J. ZACH-ROŃDA: Między wykładem a wyznaniem. Opowieść o Miłoszu. „Znak” 2005 nr 6. – M. BERNACKI: Eseje, gawędy, szkice – o krytycznoliterackich ob-chodach „góry Miłosz”. „Świat i Sł.” 2006 nr 1 [dot. też: M. Zaleski: Zamiast. O twórczości Czesława Miłosza; M. Skwarnicki: Mój Miłosz]. – B. POCIEJ: Wnikanie w sedno literatury… „Zesz. Lit.” 2009 nr 1 [dot. też: Pisarz i los].

Michał Anioł – zadziwiający rzymianin (poz. 8): A. ARNO: Zadziwiający Michelangelo Buonarotti. „Gaz. Wybor.” 2009 nr 300. – J. MIZIOŁEK: Posępny geniusz. „Nowe Książ.” 2010 nr 5.

Dom na Rozdrożu (poz. 10): B. KALISKI: Florentyna i Władysław. „Nowe Książ.” 2012 nr 11. – M. WYKA: O książce Ewy Bieńkowskiej „Dom na Rozdrożu”. „Zesz. Lit.” 2012 nr 2. – A. GRZEMSKA: „[...] mała apologia pro domo sua [...]”. O „Domu na rozdrożu” Ewy Bieńkowskiej. „Autobiografia” 2013 nr 1.

Historie florenckie (poz. 11): J. MIKOŁAJEWSKI: Florencja niezatapialna. „Gaz. Wybor.” 2015 nr 284. – P. KĘPIŃSKI: Miasto kruche nieśmiertelne. „Twórczość” 2016 nr 7/8. – H. WANIEK: Wbrew powodzi. „Nowe Książ.” 2016 nr 2. – M. WRANA: „Uczta ziemska, uczta niebiańska”. „Znak” 2016 nr 731. – M. WYKA: Widoki Florencji. „Nowa Dekada Krak.” 2016 nr 1/2.

                                                                        Maria Kotowska-Kachel