ŁUKOSZ Jerzy

ur. 1958

Pseud.: Johann David Keevus.

Prozaik, dramaturg, krytyk literacki, tłumacz.

Urodzony 17 stycznia 1958 we Wrocławiu; syn Tadeusza Łukosza, nauczyciela

akademickiego, i Eleonory z domu Siomiak. Uczęszczał do liceum ogólnokształcącego

we Wrocławiu. Następnie studiował germanistykę na Uniwersytecie Wrocławskim

(UWr.). W 1980 uzyskał magisterium i do 1981 pracował jako nauczyciel języka

niemieckiego w Szkole Podstawowej nr 6 w Oławie, a następnie został zatrudniony w

Instytucie Filologii Germańskiej UWr. (pracował tu do 2007, z przerwą w 1988-97).

W 1980 debiutował jako prozaik opowiadaniem pt Żylina, opublikowanym w

miesięczniku „Odra” (nr 7/8); z pismem tym współpracował następnie z przerwami do

2007, ogłaszając na jego łamach prozę, recenzje i przekłady z literatury

niemieckojęzycznej. Nadto drukował w tym czasie w „Życiu Literackim” (1981-86) i

„Twórczości” (1982-2007, z przerwami). Współpracował także jako redaktor z

Wydawnictwem Dolnośląskim i „Notatnikiem Teatralnym”. W 1987 doktoryzował się

na UWr. na podstawie rozprawy Terapia jako duchowa forma życia. Ja diaryczne

Tomasza Manna (O „Dziennikach” z lat 1918-1921 i 1933-1946). W latach

dziewięćdziesiątych przebywał na stypendiach zagranicznych m in. na zaproszenie

Deutscher Akademischer Austausch Dienst (DAAD), Fundacji R. Boscha,

austriackiego Ministerstwa Edukacji i Sztuki, Fundacji Kultury Pro Helvetia, Komisji

Europejskiej, niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W 1995 debiutował

jako dramatopisarz, ogłaszając w miesięczniku „Dialog” (nr 11) sztukę pt. Tomasz

Mann. W 1996 został członkiem SPP. W 1996-97 otrzymywał stypendium

Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego i pracował jako dramaturg rezydent

w Teatrze im. J. Słowackiego w Krakowie. Kilkakrotnie przebywał w drugiej połowie

lat dziewięćdziesiątych w Europäisches Übersetzer-Kollegium Nordrhein-Westfalen w

Straelen. Uczestniczył w licznych polsko-niemieckich projektach literackich

(m.in. projekcie Odra-Ren). Prozę, artykuły, tłumaczenia drukował

w tym czasie na łamach wielu czasopism, m.in. w „Regionach”

(1991-98), „Dialogu” (1995-97, 2001, 2003, 2007) „Sycynie (1995-98), „Teatrze”

(1996, 1999, 2000-03) i „Gazecie Wyborczej” (2000-05) oraz w pismach

niemieckojęzycznych, m.in. „Manuskripte”, „Arbitrium” i „Podium”.

W 2003 został członkiem Polskiego PEN Clubu. Od 2007 poważnie choruje.

W 1987 zawarł związek małżeński z Moniką Muskałą, tłumaczką literatury niemieckiej

(rozwód w 1995). Mieszka we Wrocławiu.

TWÓRCZOŚĆ

1. Dziedzictwo. [Opowiadania]. Wwa: Iskry 1986, 117 s.

Nagroda im. W. Pietrzaka w 1986, Nagroda Artyst. Młodych im. S. Wyspiańskiego w

1987.

Zawartość: Kula (Interludium); Pouczenie o triumfie; Dziedzictwo.

1. Języki prozy. [Studium]. Wwa: MAW 1989, 172 s.
2. Terapia jako duchowa forma życia. „Ja” diaryczne Tomasza Manna. Wr.: Wydawn.

UWr. 1990, 109 s. Acta Univ.Wratisl., 1159, Germanica Wratisl., 84

Rozprawa doktorska

1. Afgański romans. Jedno życie, czyli wędrówka dusz. [Powieść]. Powst. 1992. Wyd. Wstęp: L. Bugajski. Wwa: PIW 1997, 241 s. Nowa

Proza Pol.

Nagroda im. E. Stachury w 1992.

1. Czarna kolia. Dzieje klątwy. [Powieść]. Rękopis spolszczył … Pozn.: Kantor Wydawn. SAWW 1992, 191 s. Wyd. 2 popraw. pt.

Szczurołap z Ratyzbony. Wr.: Atut 1999, 228 s.

Wyd. 1 podp. pseud.: Johann David Keevus. – Nagroda Dolnośląski Brylant Roku

1999.

Przekł. litew. wyd. 1. (Inf. Autora).

1. Byt bytujący. Esej o prozie. Wr.: Wydawn. UWr. 1994, 121 s.
2. Tomasz Mann. Sztuka w dwóch aktach. „Dialog” 1995 nr 11 s. 5-28. Praprem.:

teatr.: Reż.: A. Berlin. Bydg., T. Pol., Wwa, T. Ochoty 1998 (spektakl

wyprodukowany wspólnie); radiowa: Reż.: W. Modestowicz. Radio 2006. Przedr.

zob. poz. 14.

Wyst. nast.: Reż.: K. Orzechowski. Kr., Stary T. 1999.

Przekł. niem.: „Der Erwählte. Ein Hörspiel über Thomas Mann". Wien 1998.

1. Dwa ognie (Tadeuszowi Różewiczowi). [Utwór dramatyczny]. „Dialog” 1996 nr 9 s. 5-37. Przedr. zob. poz. 14.
2. Grabarz królów. Monodram. „Dialog” 1997 nr 8 s. 34-42. Praprem.: teatr.: Reż.: M.

Kocur. Pozn., Stow. Teatr. Antrakt 2001 (wykonanie: J. Stolarski); radiowa: Reż. W.

Modestowicz. Radio 2007. Por. poz. 16.

Przekł.: ang.: zob. poz. 16. – niem.: Der Königliche Totengräber. [Przeł.] K. Gruda. Wiesbaden 1998; [Przeł.] K. Gruda.

W: Den Stygge Andungen, Genomgnom. Kr. 2011. Wyst.: Reż.: W. Küppers.

Düsseldorf 2000; wyst. nast.: Reż.: P. Hanslik. Adapt. dwujęzyczna: C. Kresak. Wyst.

Zgorzelec, Goerlitzer Szene in Salon „Zgorzelec” 2003.

1. Powrót. [Utwór dramatyczny]. „Twórczość” 1998 nr 3 s. 10-42. Przedr. zob. poz. 14. Praprem.: Reż.: P. Miśkiewicz. Kr., T. J. Słowackiego 1999.

Wyst. nast.: Reż. i adapt.: M. Bogajewska. Zielona Góra, Lubuski T. im. L.

Kruczkowskiego. 2001.

1. Oko cyklonu. Dialog dzieł literackich. Austria–Niemcy–Szwajcaria. [Szkice literackie]. Wr.: Wrocławskie Wydawn. Oświat. 1999, 107 s. Bibl.

Austriacka.

Zawartość: Hermann Broch; Franz Kafka; Elias Canetti; Peter Handke; Robert Walser;

Günter Grass; Hermann Hesse; Tomasz Mann.

1. Imperia i prowincje. O literaturze niemieckojęzycznej i polskiej w dwudziestym wieku. [Szkice]. Wr.: Atut 2000, 347 s.

Zawartość: Wstęp. – I: Le style c’est le corps (Gottfried Benn); Cień olbrzyma (Franz

Kafka); Na krawędzi wyrażalnego (Hermann Broch); Przeciwko śmierci (Elias

Canetti); Urosnąć na miarę ogromu (Hermann Hesse); Książe Piechoty (Ernst Jünger);

Duchowe formy życia (Tomasz Mann); Przygody metodycznej intuicji (Peter Härtling);

Królestwo zapachów (Patrick Süskind); Zatoka ostatniej przemiany (Peter Handke);

Człowiek, czyli sługa (Robert Walser); Furie dobosza (Günter Grass). – II: Szaleństwo

elementarne (Leopold Buczkowski); Drzewo wiadomości (Wiesław Myśliwski); Wielki

cień (Tadeusz Różewicz); Misterium tożsamości (Piotr Bednarski); Bez asekuracji

(Tadeusz Siejak); Bunt protein (Dariusz Bitner); Nasz wspólny sen (Jan Drzeżdżon);

Punkt na wieży katedry (Wojciech Czerniawski); Potrawy Marka Słyka (Marek Słyk);

Ziemia Olgi (Olga Tokarczuk); Zatrat (Janusz Rudnicki); Jedyny kształt śmierci

(Andrzej Łuczeńczyk). – III: Dykcja miazgi; Języki prozy; Prozaiczna głębia; Sztuka

czy lewatywa?; Prowincja nie dla prowincjuszy; Sen o zaścianku; Słowo o krytyce;

Ciało krytyka (Andrzej Falkiewicz); Pisarstwo (Henryk Bereza); Zagłada prozy; Groza

pisania; Szkoła czytania; Czyściec literatury; Demon literatury; Spod korca; Kultura

nisz; Na styku kultur (Karl Dedecius); Traktat o myśli roślinnej (German Ritz); Kultura

domów; Dziupla w kosmosie; Reguły horyzontalne; O pięknej niewiedzy; O brzydkich

slowach; Zapach książek; Koniec lata; „Kondensuj pan dialogi”, czyli pisarz wobec

teatru; Ekonomizm a mania; Kant tańczy; Świadectwa Krystiana Lupy.

1. Śmierć puszczyka. [Utwór dramatyczny]. Praprem.: teatr.: Reż.:

I. Dowlasz. Kr.: T. Lud. Scena pod Ratuszem 2000; radiowa: Reż.: W. Modestowicz.

Radio 2008. Druk zob. poz. 14.

1. Śmierć puszczyka i inne utwory. [Utwory dramatyczne]. Kr.: Księg. Akademicka 2000, 277 s. Dramat współczesny, 9.

Zawartość: Powrót [poz. 10]; Dwa ognie [poz. 8]; Portret

grupowy z Casanową; Świetlistość; Tomasz Mann. Monodram [poz. 7]; Śmierć puszczyka [poz. 13].

1. Hauptmann. Scenariusz widowiska teatralnego. „Dialog” 2001 nr 9 s. 5-27.

Praprem.: Reż. i adapt.: W. Krzystek. Jelenia Góra, T. im. C.K. Norwida 2001.

Przedr. zob. poz. 17.

Przekł.: niem., ros. [wg inf. Autora].

1. The king’s gravedigger. [Przeł. i oprac. jako libretto operowe:] J.

Łukosz. Muz.: K. Głowicka. Wyst.: Reż.: J. Łukosz. Londyn, T. Almeida 2001.

Wyst. inne łączne z L. Øyno: Das hässliche Entlein pt. Nightmares: Reż.: U. Bircher.

Lichtenstein, T. Karussell 2011.

Adapt. monodramu Grabarz królów por. poz. 9. – Nominacja do finału projektu The

Genesis Prize for the Opera w londyńskiej Genesis Foundation w 2001.

1. Klauzura w kuszetce. Dziennik. Wr.: Atut 2001, 230 s.

Zawiera także: Strzał nad Wannsee. (Próba dramatu); Hauptmann. Scenariusz

widowiska

teatralnego [poz. 15].

1. Lenora. [Powieści]. Wwa: Prószyński i S-ka 2004, 115 s. Z

Żurawiem.

Nominacja do Nagrody Lit. Nike w 2005.

Zawiera: Przygotowania do ślubu; Powrót Telemacha.

1. Pasje i kantyleny. Szkice o literaturze niemieckojęzycznej. Pozn.: WP 2005, 253 s.

Obszary lit. i sztuki.

Zawartość: Translacja świętej Jadwigi; Filozof na statku. O polskim wydaniu

„Dziennika mojej podróży z roku 1769” Johanna Gottfrieda Herdera; Raje Novalisa,

czyli o politycznej niepoprawności romantyzmu. Z okazji nowego polskiego wydania

„Heinricha von Ofterdingen”; Wilczyce i owieczki, czyli dialektyka odrzucenia. Postać

metresy w dramatach Friedricha Schillera; Postać tragedii (Heinrich Kleist); Duchowe formy życia (Tomasz Mann) [poz. 12]; Wyznania człowieka apolitycznego; Le style c’est le corps (Gottfried Benn) [poz. 12]; Furie dobosza (Günter Grass) [poz. 12]; Cleptes juengeri (Ernst Jünger); Człowiek, czyli

sługa (Robert Walser) [poz. 12]; Przygody w znaku Marsa. O „polskich” powieściach Aleksandra Lerneta-Holenii; Na krawędzi wyrażalnego (Hermann Broch) [poz. 12]; Opowieści nowego Don Juana (Peter Handke).

1. Szeroka woda. [Powieść]. Wwa: Prószyński i S-ka 2005, 135 s. Z Żurawiem.
2. Zwarcie. [Utwór dramatyczny]. Praprem.: Reż.: J. Zembrzuski.

Wwa, Klub le Madame 2006.

Wyst. nast.: Reż., scenogr. i oprac. muzycz.: J. Zembrzuski. Jelenia Góra, T. im.

Norwida 2010.

Przekłady utworów J. Łukosza w antologiach zagranicznych, m.in.

niem.: Nach den Gewittern. Ein polnisch-deutsches Lesebuch. [Red.] K.D. Sommer. Göttingen 1995; Verbotene Worte. Eine Anthologie. [Red.] T. Sofronieva. München 2005.

Przekłady

1. D. Brennecke: Karen Blixen. [Biografia]. Wr.: Wydawn. Dolnośl.

1997, 165 s.

1. D. Ploetz: Gabriel Garcia Marquez [Biografia]. Przeł. z niem. J.

Łukosz. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 1997, 164 s. Ser. Biograficzna.

1. Legenda o św. Jadwidze = Legende der hl. Hedwig. Oprac. edytorskie i tłum. niem.

T. Ehlert. Współpraca nauk. i posł.: W. Mrozowicz. Tłum. pol. J. Łukosz. Wr.:

Wydawn. Dolnośl. 2000, 630 s.

Książka Roku Wrocławskich Promocji Dobrych Książek w 2001. – Zawiera tekst w

jęz. średniowysokoniem., niem., pol. oraz faksymile „Kodeksu hornigowskiego”.

1. H. Vormweg: Günter Grass. [Biografia]. Wr.: Wydawn. Dolnośl.

2000, 181 s.

1. A. Lenert-Holenia: Mars w znaku Barana. Przeł. i posł. opatrzył J. Łukosz. Wr.: Atut

2002, 219 s. Bibl. Austriacka, t. 16.

Zob też Twórczość poz 9.

Praca redakcyjna

1. Günter Grass w krytyce polskiej. [Szkice]. Red.: N. Honsza, J.

Łukosz. Wr: Wydawn. UWr. 1988, 130 s. Acta Univ. Wratisl. Germanica Wratisl.,

74.

OPRACOWANIA (wybór)

Inf.: Monika Muskała, 2011. – Wywiady: Autobiografią jest każde pisanie. Rozm. M.

Nogaj. „Gaz. Wybor.” 2005 nr 182, dod. „Wrocław”; Warto było, ale wystarczy.

Rozm. A. Szurek. „Not. Teatr.” 2006 nr 39/40; Człowiek, który zapomniał. Rozm. I.

Klementowska. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 174 dod. „Duży Format” nr 34.

Ogólne: B. PAPROCKA-PODLASIAK: Mit artysty w dramatach J. Łukosza. W:

Światy przedstawione. Tor. 2006. – J. FRANCZAK: Rewolucja, realizm, retoryka.

„Kresy” 2008 nr 4. – P. KACZOROWSKI: Narracyjne śnienie J. Łukosza. W:

Rozkład jazdy. Wr. 2012.

Dziedzictwo (poz. 1): L. BUGAJSKI: Poprzez siebie. „Pis. Lit.-Artyst.” 1986 nr 11/12 [m.in. dot. J. Łukosza]. – G. KOCH: Jedyna prawdziwość. „Życie

Lit.” 1986 nr 5. – M. ŚWIERGOCKI. „Odgłosy” 1986 nr 50. – M. CEBO: Z

kawałków rozbitego lustra. „Tyg. Kult.” 1987 nr 2. – J. KUROWICKI. „Spr. i Ludzie”

1987 nr 39. – A. DĄBROWSKI. „Okolice” 1988 nr 11. – M. JENTYS: Prywatność

nie znaczy prywata. (W dyskusji o młodej literaturze). „Kierunki” 1988 nr 50, przedr.

ze zmien. podtyt. (O inne wartości w literaturze) w tejże: I światłem być, i źrenicą. Wwa 1990 [m.in. dot. J. Łukosza].

Języki prozy (poz. 2): H. Bereza: Potencja. Czytane w maszynopisie. „Twórczość”

1986 nr 8, przedr. w tegoż: Obroty. Wwa 1996 – J. LEJMAN: Literatura i

Lebenswelt. „Akcent” 1991 nr 1. – W. SADKOWSKI: Alchemia słowa tłumaczonego. „Lit. na Świecie” 1991 nr 6. – J. FRANCZAK: Rewolucja, realizm, retoryka. „Kresy” 2008 nr 4 [dot. też: Byt bytujący].

Afgański romans (poz. 4): I. IWASIÓW: Marzenia we śnie i na jawie. „Nowe Książ.”

1997 nr 12, przedr. zmien. pt.: Sny-fabuły J. Łukosza – wędrówki z daleka od jawy.

W: Oniryczne tematy i konwencje w literaturze polskiej XX wieku. Tor. 1999. – R.

KOZIOŁEK: Rozpruty romans. „FA-art.” 1998 nr 1/2. – M. TARNOGÓRSKA:

Epika wyobraźni. „Odra” 1998 nr 2.

Czarna kolia (poz. 5): H. BEREZA: Niemieckość (powieści J.Ł). „Twórczość”

1991 nr 10. – L. BUGAJSKI: Maskarada. „Twórczość” 1992 nr 11. – J. DRZEWUCKI. Sen szczura. „Rzeczpospolita” 2000 nr 30 [dot. wyd. 2 pt. Szczurołap z Ratyzbony].

Byt bytujący (poz. 6): J. FRANCZAK: Rewolucja, realizm, retoryka. „Kresy” 2008 nr 4 [dot. też: Języki prozy].

Tomasz Mann (poz. 7): J. KOPCIŃSKI: Intelektualiści i fryzjerzy. „Teatr” 1998 nr 4,

przedr. w tegoż: Którędy do wyjścia ? Wwa 2002 – W. MAJCHEREK: Sprzedać

Manna za dowcip. „Teatr” 1998 nr 4. – A. NOWAK: Na przykład Tomasz Mann…

„Wiad. Kult.” 1998 nr 9. – M. ZINOWIEC: Tomasz Mann zaczesany. „Sycyna” 1998

nr 6. – W. MAJCHEREK: Ja i mój fryzjer. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 2.

Gdańsk 2001.

Dwa ognie (poz. 8): J. KOPCIŃSKI: Ja to nikt: O „Dwóch ogniach” J. Łukosza.

„Teatr” 1997 nr 12, przedr. w tegoż: Którędy do wyjścia? Wwa 2002.

Grabarz królów (poz. 9): W. MAJCHEREK: „Gitlerowskij pisatiel”. „Teatr” 2001 nr 12 [dot. też: Hauptmann].

Powrót (poz. 10): Ł. DREWNIAK: Małe teatry od rzeczy wielkich. „Tyg. Powsz.”

2002 nr 8.

Oko cyklonu (poz. 11): K. POLECHOŃSKI: Kanon na koniec wieku – po niemiecku.

„Nowe Książ.” 1999 nr 12.

Imperia i prowincje (poz. 12): K. CZEJAREK. „Języki obce w szkole” 2003 nr 2.

Śmierć puszczyka (poz. 13): K. MYTKOWSKA: Motywy dramatu Jerzego Łukosza

pt. „Śmierć puszczyka” „Pedag. Katol.” 2014 nr 1.

Hauptmann (poz. 15): W. MAJCHEREK: „Gitlerowskij pisatiel”. „Teatr” 2001 nr 12 [dot. też: Grabarz królów].– P. MITZNER: Lustro i lustracja. „Dialog” 2001 nr 9.

Lenora (poz. 18): W. BROWARNY: Przygody psyche. „Odra” 2004 nr 10. – L.

BUGAJSKI: „Wszystko się dokonało”. „Twórczość” 2004 nr 10. – D. NOWACKI:

Dużo więcej. „Nowe Książ.” 2004 nr 7. – C. POLAK: Śmieszno i straszno. „Gaz.

Wybor.” 2004 nr 93. – Ż. NALEWAJK: Na razie wiem tylko tyle, że śmierć jest

kobietą. „Czas Kult.” 2004 nr 5/6. – D. WEPS: W poszukiwaniu utraconego „ja”.

„Opcje” 2004 nr 3.

Pasje i kantyleny (poz. 19): M. GRABOWSKA. „Studia Niemcoznawcze” 2007 t. 36

s. 668-670.

Szeroka woda (poz. 20): M. MIZURO: Szczęśliwe dziadostwo. „Nowe Książ.” 2005

nr 12. – D. NOWACKI: Przemiana inżyniera. „Twórczość” 2005 nr 12. – R.

WIŚNIEWSKI: Kilka krętych kilwaterów na szerokiej wodzie. „Studium” 2005 nr 6,

toż „Pomosty” 2006 t. 11.

Barbara Marzęcka