Wersja z 14:39, 27 paź 2016

MAJCHROWSKI Zbigniew

ur. 1955

Krypt.: Z.M.

Historyk literatury, krytyk teatralny i literacki.

Urodzony 5 lipca 1955 w Sopocie; syn Juliusza Majchrowskiego, lekarza, i Ewy z domu Rosłan, lekarki. Wychowywał się w gdańskiej dzielnicy Wrzeszcz. W 1969 podjął naukę w Liceum Ogólnokształcącym nr 1 w Gdańsku. Po zdaniu matury w 1973 rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Gdańskim (UG). W lutym 1974 w studenckim piśmie ,,Litteraria”, wydawanym przez Koło Naukowe Polonistów Instytutu Filologii Polskiej (IFP) UG, debiutował wcześniej napisanymi tekstami: Taki pejzaż… Szkic do reportażu (z 1970) i wierszami pt. Wyznanie oraz Ikar (z 1973; utwór wyróżniony w konkursie XVI Łódzkiej Wiosny Poetów). Jako krytyk literacki debiutował w 1975 recenzją wierszy K. Nowosielskiego Miejsce na brzegu, opublikowaną w ,,Dzienniku Bałtyckim” (nr 218). Uczestniczył w spotkaniach Grupy Sytuacyjnej Poetów i Artystów ,,Wspólność” (1976-79); w 1976-77 był członkiem redakcji pisma luźno związanego z tą grupą pt. ,,Litteraria”. W 1977 uzyskał magisterium na podstawie pracy ,,Białe małżeństwo” Tadeusza Różewicza wobec systemu literatury polskiej (promotor prof. Maria Janion) i został zatrudniony jako asystent w Zakładzie Teorii Literatury IFP UG. W pracy badawczej zajął się historią literatury (szczególnie poezji, dramatu, a także teatru) i kultury okresu romantyzmu oraz XX i XXI w., później także problematyką pogranicza sztuk i antropologią. Artykuły, recenzje literackie i teatralne zamieszczał m.in. w ,,Poezji” (1976, 1978), ,,Tekstach” (1977), ,,Dialogu” (od 1977 z przerwami; tu debiutował w 1977 jako krytyk teatralny artykułem pt. Świadectwo widza jako wyzwanie rzucone nauce o teatrze, nr 6). Był członkiem zespołu redakcyjnego serii Transgresje, powstałej jako efekt prowadzonych w 1977-88 przez prof. M. Janion konwersatoriów na UG; zespół został wyróżniony zbiorową nagrodą „Wiatr od Morza”, przyznaną przez Klub Studentów „Żak” w Gdańsku. W 1986 uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Dramat poety w twórczości Tadeusza Różewicza (promotor prof. M. Janion) i stanowisko adiunkta w Zakładzie Dramatu, Teatru i Filmu IFP UG. W 1987 otrzymał nagrodę dla młodych pracowników naukowych, przyznaną przez zarząd Gdańskiego Towarzystwa Naukowego; w 1988 został członkiem tego Towarzystwa. W 1991 wszedł w skład SPP. Kontynuował działalność krytyczną, ogłaszając artykuły i recenzje teatralne także m.in. w ,,Gazecie Gdańskiej” (1991; stały recenzent teatralny), ,,Tytule” (1991-97, z przerwami, podp. też: Z.M.; w 1991-95 członek redakcji tego kwartalnika), ,,Teatrze” (od 1992 z przerwami; członek Rady Programowej), ,,Twórczości” (1997-98), ,,Odrze” (2000, 2002, 2011), ,,Tygodniku Powszechnym” (2004-05), ,,Tekstach Drugich” (2006). Od 1995 działał w Polskim Towarzystwie Szekspirowskim. W 1999 habilitował się na UG na podstawie rozprawy Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza. Został redaktorem serii Terytoria Teatru wydawnictwa słowo/obraz terytoria. W tym czasie zajął się także opracowywaniem podręczników literatury polskiej dla liceów i techników. W 2002 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego w Zakładzie Literatury Współczesnej IFP UG. W 2005-07 pełnił funkcję zastępcy dyrektora do spraw nauki IFP UG. W 2006-10 był kierownikiem utworzonego przez siebie Zakładu Antropologii Literatury i Krytyki Artystycznej w IFP UG; następnie pracował w Katedrze Teorii Literatury i Krytyki Artystycznej (obecnie na stanowisku profesora zwyczajnego). W 2007 otrzymał tytuł naukowy profesora. W tymże roku wszedł do Komitetu Nauk o Literaturze PAN. W 2015 był przewodniczącym Jury 1. Konkursu Dramaturgicznego Strefy Kontaktu, ogłoszonego przez Wrocławski Teatr Współczesny i Miasto Wrocław. Odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej.

W 1983 ożenił się z Joanną Założyk, nauczycielką języka polskiego; ma dwie córki: Małgorzatę (ur. 1985) i Katarzynę (ur. 1986). Mieszka w Gdańsku.

TWÓRCZOŚĆ

1. ,,Poezja jak otwarta rana”. (Czytając Różewicza). [Studia]. Wwa: PIW 1993, 233 s.

Zmieniona wersja rozprawy doktorskiej. – Nagroda Wojewody Gdańskiego w 1994.

Zawartość: Niebezpiecznie być artystą: Krew i poezja; Stanisław Przybyszewski, komediant i męczennik; Nieboska komedia Tadeusza Różewicza [dot.: Na czworakach]. – Pułapka ciała: ,,Białe małżeństwo” i Eros tragiczny; Być Genetem w Gliwicach. – Poezja jest samobójstwem: Gra snów; Czarne znamię na czole Konrada; Różewicza droga do Lozanny.

2. Gombrowicz i cień Wieszcza oraz inne eseje o dramacie i teatrze. Gdańsk: Wydawn. UG 1995, 181 s.

Zawartość: Konrad schodzi ze sceny. – Wracam do ,,Dziadów”: Aktor w teatrze Mickiewicza; Gombrowicz i cień Wieszcza. – ,,O czym nie da się mówić”. – Utopia teatralna Tadeusza Peipera; Konrad Swinarski i ,,Hamlet”, którego nie było. Historia i egzystencja: O potrzebie dramatu historycznego; Iredyński: ,,życie na gorąco”. – Nasza mała destabilizacja: Posierpniowe obrachunki; Znaleźć się w ,,Kartotece” [T. Różewicza].

3. Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza. [Studia]. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 1998, 345 s. Wiek XIX.

Rozprawa habilitacyjna. – Nagroda im. L. Schillera za 1998 przyznana przez Zarząd Gł. ZASP w 1999, nominacja do Nagrody Lit. Nike w 1999.

Zawartość: Cz. I. ,,Dziady” jako arcy-,,dzieło w ruchu”. – Cz. II. Przesłuchanie Konrada: Ułamki z Wielkiej Improwizacji; Improwizacja w błękicie i w czerwieni [w insc. S. Wyspiańskiego i L. Schillera]; Improwizacja dla ,,pięknych dwudziestoletnich” [w insc. A. Bardiniego]; Wielka improwizacja i ,,teatr ubogi” [w insc. J. Grotowskiego]; Improwizacja w ,,Domu Opowieści” [w insc. M. Kotlarczyka]; Improwizacja w Nowej Hucie [w insc. K. Skuszanki i J. Krasowskiego]; Improwizacja nad improwizacje [w insc. K. Dejmka z 1967]; Nieboska Improwizacja [w insc. K. Swinarskiego]; Wielka wampiryzacja [w insc. M. Prusa z 1979]; Improwizacja jak ,,lawa” [w filmie ,,Lawa” w reż. T. Konwickiego]; Improwizacja na odejście [w insc. J. Grzegorzewskiego pt. Dziady – dwanaście improwizacji z 1995]; Improwizacja jako ,,oda do młodości” [w reż. J. Englerta, TVP 1997]. – Cz. III: Kuszenie Księdza Piotra [w różnych insc.]; Mickiewicz w ,,kościele ludzkim” Witolda Gombrowicza [dot. powiązań między ,,Ślubem” W. Gombrowicza a ,,Dziadami” i ,,Panem Tadeuszem” A. Mickiewicza]. – Zamknięcie.

4. Między tekstami. Język polski. Podręcznik dla liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Cz. 1. Początki; Średniowiecze. [Współaut.:] S. Rosiek, J. Maćkiewicz. 2002, 271 s.

Cz. 5.Wiek XX. – Współczesność. [Współaut.:] S. Rosiek. 2005, 357 s.

5. Różewicz. Wr.: Wydawn. Dolnośl. 2002, 276 s. A to Polska właśnie.

Nominacja do Nagrody Artusa w 2002, przyznawanej przez ,,Dz. Bałt.”, TVP Gdańsk oraz Radio Plus.

6. Człowiek – twórca kultury. Podręcznik dla liceum i technikum. Zakres podstawowy i rozszerzony. [Autorzy]: Z Majchrowski, K. Mrowcewicz, P. Sitarski, D. Szwarcman. Wwa: Stentor 2003, 246 s.

7. Mickiewicz i wiek dwudziesty. [Studia]. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2006, 407 s. Z prac Inst. Filol. Pol. UG.

Zawartość: Wokół Mickiewicza. – ,,Z tego, czy z tamtego świata?” [o stylach lektury A. Mickiewicza]; Dlaczego Mickiewicz porzucił przekład ,,Romea i Julii”; Powtarzając ,,dobranoc” [dot. sonetu ,,Dobranoc” A. Mickiewicza]; Kim jest, skoro go nie ma? [o ,,Dziadach” cz. IV]; ,,Któż ten mąż? (Szkolna eksplikacja) [dot. widzenia ks. Piotra z III cz. ,,Dziadów”]; Antagonizm arcydzieł: ,,Dziady” a ,,Pan Tadeusz”; Kopciuszki Mickiewicza [dot. zapomnianych utworów]; Nasze małe improwizacje [dot. literackiej reinterpretacji postaci Konrada]; Andrzej Wajda i dwa arcydzieła romantyzmu [dot. ekran. ,,Pana Tadeusza” i ,,Zemsty”]. – Przez wiek dwudziesty. – ,,Wesele” od A do Z [dot.: R. Węgrzyniak: Encyklopedia ,,Wesela” Stanisława Wyspiańskiego]; Chochoł, czyli ,,śmieć”. (U źródeł nowej materii scenicznej) [dot. postaci Chochoła z ,,Wesela” S. Wyspiańskiego]; Juwenilia, czyli małe formy przyszłych mistrzów [dot. S. Wyspiańskiego i S.I. Witkiewicza]; Witkacy i Puzyna [dot.: K. Puzyna: Witkacy]; Stanisław Przybyszewski, aktor i męczennik; ,,U stóp nieznanego ołtarza”. (Gombrowicz i Młoda Polska); ,,Zasłona wzniosła się...”. (Z dziejów scenicznych ,,Ślubu” Gombrowicza); Gombrowicz czytany ruchem konika szachowego; Dlaczego wracamy do [F. i S.] Themersonów?; Filolog w Teatrze Osobnym [dot.: J. Kopciński: Gramatyka i mistyka]; Kartoteka ,,Kartoteki”, czyli jak Różewicz wchodził na scenę; Różewicz ,,ze dwojej złożony natury”; Kim był Jerzy Grotowski?; Dramat wobec nowych form teatralnych i medialnych; Był wiek dwudziesty.

Przekł. włos.: szkicu Kim był Jerzy Grotowski? W: Essere un uomo totale. Torino 2005.

Artykuły i studia w książkach zbiorowych i w czasopismach, m.in.: ,,Białe małżeństwo” [T. Różewicza], czyli ,,ślub w kościele ludzkim”. ,,Teksty” 1977 nr 4 s. 106-120. – Kompleks Settembriniego. W: Licytacja. Szkice o nowej literaturze. Wwa 1981 s. 25-47 [dot.: J. Łoziński: Pantokrator]. – Pisarz i jego sobowtór. W: Autor, podmiot literacki, bohater. Wr. 1983 s. 47-59. – Teatr i dramat w dobie elektroniki. W: Technika w teatrze a sztuka inscenizacji. Pozn. 1988 s. 117-124. – Gra snów. O wierszu Tadeusza Różewicza ,,Wspomnienie snu z roku 1963”. ,,Zesz. Nauk. Wydz. Hum. UG. Pr. Hist.-Lit.” 1989 t. 15 s. 101-115. – ,,Na czworakach” Tadeusza Różewicza, czyli poeta w czasie ,,spadania”. W: Autor i jego wcielenia. Szczec. 1991 s. 103-128. – Słowem wyrazić pozasłowie. Krytyka teatralna Tadeusza Peipera. W: Krytycy teatralni XX wieku. Wr. 1991 s. 181-192. – ,,Pustosząc pustkę słowa”. O intertekstualności w poezji Tadeusza Różewicza. W: Między tekstami. Wwa 1992 s. 271-290. – Pytania o polskiego Szekspira. W: Od Shakespeare’a do Szekspira. Gdańsk 1993 s. 11-25. – Kalendarium Themersonowskie. W: Świat według Themersonów. Gdańsk 1994 s. 127-144. – ,,…tylko zapuszczę kły w duszę”. W: Romantyzm – Janion – Fantazmaty. Wwa 1996 s. 79-88. – ,,Otwieranie kartoteki”. [Wstęp do:] T. Różewicz: Kartoteka; Kartoteka rozrzucona. Kr. 1997 s. 5-26, wyd. 2 tamże 2001. – Ucieczka od dramatu. Ostatnie ćwierćwiecze. ,,Dialog” 1997 nr 4 s. 59-69. – ,,Miałem sen w Dreźnie…”. W: Mickiewicz. Sen i widzenie. Gdańsk 2000 s. 19-34. – Adam Mickiewicz ,,Dziady”. Część IV. W: Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1. Gdańsk 2002 s. 153-163. – Różewicz i Niemcy. ,,Odra” 2002 nr 2 s. 52-57, przedr. w: ,,Nasz Nauczyciel Tadeusz”. Kr. 2003 s. 35-44, przekł. niem. pt. Różewicz und die Deutschen w: Tadeusz Różewicz und die Deutschen. Wiesbaden 2003 s. 16-23. – Uliczne przejścia Gombrowicza. W: Księga Janion. Gdańsk 2007 s. 283-297. – Mickiewiczologia XXI wieku. W: Śmierć Mickiewicza. Wwa 2008 s. 335-384. – Teatr jako coming out. ,,Dialog” 2008 nr 4 s. 13-23. – Intymne przez poufne. ,,Dialog” 2009 nr 2 s. 42-51 [dot. sztuki P. Passiniego ,,Odpoczywanie”]. – Być jak Andy Warhol. „Dialog” 2010 nr 11 s. 5-13 [dot. inspiracji teatr. postacią A. Warhola]. – Polonistyka pod presją. „Postscriptum Polonistyczne” 2012 nr 1 s. 77-85 . – Dramat jako instalacja. Od Syberii do Cyberii Zofii Kulik. Rekonesans. W: Dramat w tekście, tekst w dramacie. Wwa 2014 s. 136-150. – Donosy pamięci. „Dialog” 2015 nr 1 s. 187-199.

Prace redakcyjne

1. Odmieńcy. Wybór, oprac. i red.: M. Janion i Z. Majchrowski. Gdańsk: WM 1982, 530 s. Transgresje, 2.

2. K.K. Baczyński: Autobiografia – wiersze. Wybór i posł. Z. Majchrowski. Gdańsk: Graf 1991, 126 s. Wyd. nast. tamże 1992.

3. Balsam i trucizna. 13 tekstów o Mickiewiczu. Pod red. E. Graczyk i Z. Majchrowski. Gdańsk: Atest 1993, 227 s.

4. Od Shakespeare’a do Szekspira. Pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego. Gdańsk: Centrum Edukacji Teatr.; Fundacja Theatrum Gedanense, Wydz. Filol.-Hist. UG 1993, 357 s.

Materiały konferencyjne.

5. Świat według Themersonów. Szkice do portretu. Pod red. Z. Majchrowskiego. Gdańsk: Wydawn. Trinum 1994, 163 s.

6. Poeci poetów. 100 najpiękniejszych współczesnych wierszy polskich. [Antologia]. Pomysł, układ, red.: A. Czekanowicz, Z. Majchrowski, W. Zawistowski. Wwa: Anagram 1996, 272 s. Antologie Poetyckie.

7. Mickiewicz. Sen i widzenie. Pod. red. Z. Majchrowskiego i W. Owczarskiego. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2000, 301 s. Wiek XIX.

8. Dramat polski. Interpretacje. Cz. 1-2. Pod red. J. Ciechowicza i Z. Majchrowskiego. Wstęp i posł. D. Ratajczakowej. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2001, 314 + 404 s.

Cz. 1. Od wieku XVI do Młodej Polski; Cz. 2. Po roku 1918.

9. A. Kijowski: Rytuały oglądania. [Eseje]. Wybór, komentarz i posł. Z. Majchrowski. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2005, 521 s.

10. Powracając do Różewicza. Studia i szkice. Pod red. Z. Majchrowskiego przy współpracy M. Żółkoś. Gdańsk: Wydawn. UG 2006, 189 s. Bibl. Inst. Filol. Pol. UG.

11. T. Różewicz: Stare młode serce. [Opowiadania]. Wyboru utworów dokonał Z. Majchrowski. Gdańsk: Wydawn. UG 2006, 32 s.

12. Księga Janion. Oprac.: Z. Majchrowski i S. Rosiek. Gdańsk: słowo/obraz terytoria [2007], 653 s.

Zawiera studia poświęcone prof. M. Janion z okazji jej 80-lecia.

13. Wojna i postpamięć. Pod red. Z. Majchrowskiego i W. Owczarskiego. Gdańsk; Sopot: Wydawn. UG 2011, 572 s.

14. I. Iredyński: Kreacja. Dramaty. Wybór i wstęp Z. Majchrowski. Oprac. tekstów P. Sieniuć. Wwa: IBL PAN. Wydawn. 2014, 808 s. Dramat Polski Reaktywacja, 5.

OPRACOWANIA (wybór)

Ank. 2009. – Wywiady: Literatura na opak. Rozm. J. Chojka. ,,Gaz. Wybor.” 1994 nr 118 dod. ,,Gaz. Morska” [dot. też: ,,Poezja jak otwarta rana”]; W cieniu arcydzieł. Rozm. B. Świąder. ,,Gaz. Wybor.” 1999 nr 112 dod. ,,Gaz. Morska” [dot. też: Cela Konrada].

LP XX w. (M. Kisiel).

,,Poezja jak otwarta rana” (poz. 1): A. CHOJECKI: Jakby Majchrowski książkę napisał. ,,Topos” 1994 nr 3/4. – S. GĘBALA: Erudycja i błyskotliwe nieporozumienia. ,,Twórczość” 1994 nr 5. – W. GUTOWSKI. ,,Tytuł” 1994 nr 1. – J. ŁUKASIEWICZ: Słowo i ciało u Różewicza. ,,Dialog” 1994 nr 10. – J. MAJCHEREK: ,,Poeta poety”. ,,Teatr” 1994 nr 3. – S. BRZOZOWSKA: Różewicz i istota poezji. ,,Odra” 1995 nr 4. – A. ZAWADZKI. ,,Pam. Lit.” 1995 z. 1. – M. KISIEL: Uwiedziony. W tegoż: Od Różewicza. Katow. 1999. – Zob. też Wywiady.

Gombrowicz i cień Wieszcza (poz. 2): E. BANIEWICZ: Czy krytyk jest potrzebny? ,,Twórczość” 1996 nr 11. – D. DĄBROWSKA: Wolny rynek marzeń. ,,Pogranicza” 1996 nr 4 [dot. m.in. Z. Majchrowskiego]. – S. GĘBALA: Gombrowicz rzucający cień wieszcza. ,,Twórczość” 1998 nr 4.

Cela Konrada (poz. 3): J. KISIELIŃSKI: Paradoksy ,,Dziadów”. ,,Nowe Książ.” 1998 nr 12. – E. BANIEWICZ: Sceniczna lektura ,,Dziadów”. ,,Twórczość” 1999 nr 3. – M. DALMAN: Dzieło w ruchu. ,,Więź” 1999 nr 12. – D. JAGŁA: ,,...jedyne moje dzieło warte czytania”. ,,Odra” 1999 nr 4. – J. MAJCHEREK: Zaproszenie do celi. ,,Teatr” 1999 nr 3. – D. SIWICKA: Powroty do celi Konrada. ,,Dialog” 1999 nr 4. – B. KUCZERA- CHACHULSKA: Na marginesie ,,Celi Konrada”. ,,Teksty Drugie” 2000 nr 5. – R. KLIMKO. ,,Pam. Lit.” 2003 z. 1. – Zob. też Wywiady.

Różewicz (poz. 5): J. DRZEWUCKI: Urodzony w niedzielę. ,,Twórczość” 2002 nr 10. – S. GĘBALA: Różewicz w pejzażach i we wnętrzach. ,,Odra” 2002 nr 6. – J. KOPCIŃSKI: Re-konstrukcja (z życzeniami). ,,Dialog” 2002 nr 11 [dot. też: Z. Herbert: Dramaty]. – J.R. KRZYŻANOWSKI: Jak rozumieć Różewicza? ,,Nowy Dz.” Nowy Jork 2002 nr z 14 VI dod. ,,Prz. Pol.”. – P. ŁUSZCZYKIEWICZ: Świadek koronny. ,,Nowe Książ.” 2002 nr 6. – T. SKUTNIK: Odsłona Różewicza. ,,Dz. Bałt.” 2002 nr 120 [dot. też biografii Z. Majchrowskiego].

Mickiewicz i wiek dwudziesty (poz. 7): J. ŁUKASIEWICZ: Mocne szczeble drabiny. ,,Odra” 2006 nr 12. – M. SIKORA: Trumny i traumy, czyli uwagi na marginesie zbioru esejów Zbigniewa Majchrowskiego. ,,Studium” 2007 nr 2. – R. WĘGRZYNIAK. ,,Nowe Książ.” 2007 nr 1.

Katarzyna Batora