Z Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania



Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku to projekt badawczy realizowany w Instytucie Badań Literackich PAN przez zespół Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej, a finansowany ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach „Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki”. Jest internetową wersją tomu pierwszego słownika biobibliograficznego o tym samym tytule, opublikowanego przez Wydawnictwo IBL PAN w 2011 roku[1]. Celem projektu jest dostarczenie podstawowej wiedzy faktograficznej o nowym pokoleniu twórców – poetów, prozaików, dramatopisarzy, krytyków literackich, tłumaczy oraz literaturoznawców.

Trójczłonowe hasła osobowe składają się z biogramu w formie zwięzłego szkicu, podającego najistotniejsze dane o życiu autora, z bibliografii twórczości oraz wykazu ważniejszych opracowań.

Projekt jest tworzony dla środowiska polonistycznego jako uzupełnienie warsztatu do studiów nad literaturą przełomu XX i XXI wieku. Podstawą jego koncepcji, stosowaną już we wcześniejszych seriach słowników pisarzy współczesnych przygotowywanych w IBL PAN[2], jest operowanie tylko faktami, które nie podlegają interpretacji. Biogramy zawierają podstawowe dane osobowe, informacje o wykształceniu, pracy zawodowej, a przede wszystkim o aktywności literackiej czy badawczej i związanym z nią debiutem, przynależnością do grup literackich i stowarzyszeń twórczych, współpracą z czasopismami (udziałem w pracach redakcyjnych, prowadzeniu stałych rubryk), a w hasłach badaczy – o uczestnictwie w życiu naukowym. Inaczej niż w wydawnictwach encyklopedycznych, objętość części życiorysowej hasła nie jest limitowana oceną wagi dokonań jego bohatera, lecz zależy wyłącznie od zakresu uzyskanych danych, bogactwa zdarzeń, intensywności rozwijanej przez autora działalności. Podstawę opracowaniu biogramów stanowią odpowiedzi na rozesłaną ankietę. W odniesieniu do aktualnie działających pisarzy nie dysponujemy w zasadzie innymi wiarygodnymi źródłami, choć oczywiście przeglądane są, a po weryfikacji wykorzystywane, materiały z prasy codziennej oraz kulturalnej, słowników regionalnych, z baz internetowych i innych dostępnych zasobów informacji.

Granice współczesności określa na potrzeby tej serii rok 1989, po którym uwzględnieni w niej autorzy rozwijali główny nurt twórczości, choć debiutować mogli wcześniej. Hasła biobibliograficzne pisarzy i badaczy literatury, tworzących głównie w okresie 1918-1989, są dostępne w 10-tomowym słowniku Współcześni polscy pisarze i badacze literatury, który zawiera 2040 haseł, również opracowanym w IBL PAN. Nowa seria słowników zapełni, mamy nadzieję, odczuwalną lukę w zakresie podstawowych źródeł biobibliograficznych dla twórców o dużym dorobku i utrwalonej pozycji w środowisku literackim i naukowym, będących obecnie w centrum zainteresowania, jeśli chodzi o studia nad literaturą przełomu XX i XXI w.

Przy doborze haseł, niełatwym wobec braku wystarczającej perspektywy historycznoliterackiej, wzięto pod uwagę liczbę opublikowanych pozycji (minimum trzy), prestiż i tradycje oficyn, które je wydały, otrzymane przez pisarza czy badacza nagrody, opinie krytyki literackiej i diagnozy literaturoznawców, a także takie formy recepcji, jak przekłady na języki obce oraz adaptacje teatralne, filmowe i telewizyjne. W odniesieniu do badaczy literatury – kryterium stanowi tytuł naukowy profesora, chyba że jest to autor uprawiający jeszcze inne dziedziny, na przykład krytykę bądź twórczość literacką. Odejście od tych reguł jest możliwe w szczególnych okolicznościach, na przykład w przypadku przedwczesnej śmierci autora. Pośród twórców uwzględnieni zostaną pisarze polscy działający w kraju i poza jego granicami.

Zgodnie ze standardami słownikowymi dążeniem zespołu autorskiego było, aby każdy biogram zawierał te same kategorie informacji, których zestaw wyznaczały pytania ankiety. Zamierzenia te nie zawsze udało się spełnić. Wprawdzie większość naszych respondentów odpisywała na listy z prośbą o wypełnienie ankiety, ale zdarzały się też wypadki odmowy udzielenia odpowiedzi, lub ograniczania jej zakresu – stąd występujący w niektórych biogramach brak kompletu informacji. Adekwatnie do przyjętych założeń metodycznych, w biogramie nie ocenia się ani nie charakteryzuje dorobku autorów, wzmiankowany jest tylko ogólnie rodzaj uprawianej przez nich twórczości.

Część hasła zatytułowaną TWÓRCZOŚĆ wypełnia bibliografia podmiotowa, która uwzględnia utwory oryginalne, przekłady i adaptacje, prace edytorskie i redakcyjne, wydawane w kraju i za granicą, w języku polskim i w językach obcych. Przy poszczególnych pozycjach zgrupowano wszystkie istotne informacje dotyczące danego utworu: datę powstania, pierwodruku, rejestr wydań książkowych utworu, prapremier. W adnotacjach umieszczono informacje m.in. o kolejnych wystawieniach, formie podpisu, nagrodach, zawartości, przekładach i adaptacjach, odnotowywano także nowe formy publikacji dzieł, a więc na stronach internetowych lub jako dokumenty elektroniczne i dźwiękowe (e-booki, płyty CD, DVD). W tym obszarze zabiegano o kompletność informacji. W osobnych blokach umieszczono zestawienia słuchowisk radiowych (jeśli nie były drukowane), w hasłach badaczy literatury – ważniejszych rozpraw i studiów naukowych opublikowanych w wydawnictwach zbiorowych i czasopismach (a nieprzedrukowanych w książkach autorskich), wyborów utworów w przekładach i antologii zagranicznych, w których znajdują się tłumaczenia utworów danego autora. Mogą pojawiać się i inne zestawienia pozycji wydzielonych z całości, jeśli zachodzi taka potrzeba, np. montaży utworów autora, tekstów w katalogach wystaw itp. W zestawieniu twórczości nie rejestrowano utworów ogłaszanych w antologiach i książkach zbiorowych oraz w prasie (z wyjątkiem powieści w odcinkach, dramatów i wspominanego wyżej wyboru rozpraw z czasopism naukowych). Nie podawano także opisu pozycji z dziedzin niezwiązanych z literaturą, którą zajmował się autor (np. dzieł filozoficznych, teologicznych lub z innych gałęzi nauki) – jedynie sygnalizowano ich obecność.

Dział OPRACOWANIA zawiera wybór pozycji przedmiotowych, które uznano za przydatne do badań literaturoznawczych, choć często są to tylko recenzje prasowe, gdyż wiele nowych utworów nie stało się jeszcze przedmiotem rozpraw naukowych. Dział ten otwiera skrót Ank., jeśli autor przysłał odpowiedź na ankietę, po nim może następować wykaz wypowiedzi autora na temat swojej twórczości (Autor o sobie), a po nim wybór Wywiadów. W następnej kolejności wymienia się hasła słownikowe i bibliografie poświęcone autorowi. Kolejny blok (Ogólne) mieści zestaw wybranych omówień całości dorobku autora, po czym następują spisy recenzji i artykułów na temat poszczególnych pozycji według porządku, w jakim występują w dziale TWÓRCZOŚĆ. Wewnątrz poszczególnych grup pozycje uporządkowano chronologicznie, z tym że na początek wysuwano książki w całości poświęcone autorowi lub jego dziełu. W przypadku gdy tytuł nie określał wyraźnie, czego dotyczy tekst, po cytacie wydawniczej umieszczano w nawiasie kwadratowym adnotację wyjaśniającą. Omówienia opublikowane w książkach i w prasie wydawanych poza cenzurą zostały oznaczone gwiazdką *.


Przy gromadzenia materiału do słownika wykorzystano liczne źródła biograficzne, bibliograficzne i dokumentacyjne, tak drukowane, jak i zaczerpnięte z Internetu (spis ważniejszych z nich został zamieszczony w zakładce Źródła). Szczególne miejsce wśród tych źródeł, nieporównywalne z żadnym innym, jeśli chodzi o zakres i zasięg informacji, zajmuje Polska Bibliografia Literacka[3]. W obszarze druków bezdebitowych źródłem równej rangi jest praca pod redakcją Jerzego Kandziory Bez cenzury. 1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr[4]. Nieocenionym źródłem pozostają oczywiście katalogi i bazy Biblioteki Narodowej. Pomocne w zakresie literaturoznawstwa były, jedne z najbogatszych w Polsce w tej dziedzinie, zasoby Biblioteki IBL PAN. Dział OPRACOWANIA wiele zawdzięcza też zbiorom wycinków z prasy, gromadzonym przez Bibliotekę Domu Literatury w Warszawie. Mieszczące się w nim organizacje twórcze: Polski PEN Club, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich i Związek Literatów Polskich świadczyły nam pomoc, szczególnie przy nawiązaniu kontaktów z pisarzami. Dane dotyczące teatru i filmu czerpano głownie z wortalu (www.e-teatr.pl), prowadzonego przez Pracownię Dokumentacji Teatru Instytutu Teatralnego im. Z Raszewskiego oraz z internetowej bazy filmpolski.pl, tworzonej przez Bibliotekę Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. L. Schillera w Łodzi. Dzięki działaniom tych placówek mógł zostać poszerzony zakres wiadomości o teatralnej i filmowej twórczości pisarzy, dla których opracowano hasła w słowniku.

Zasób informacji w słowniku biobibliograficznym Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku stanowi kumulację wiedzy zebranej ze wszystkich tych źródeł i skomponowanej w taki sposób, aby powstała sylwetka autora, mogąca służyć jako punkt wyjścia do dalszych badań nad jego dorobkiem. Mamy nadzieję, że tak zaprojektowany słownik będzie służył środowisku polonistycznemu do badań nad literaturą polską ostatnich dziesięcioleci, dostarczając aktualnej wiedzy o współcześnie działających pisarzach oraz badaczach, uzupełnianej regularnie o nowe nazwiska, których hasła osobowe złożą się w swoistą panoramę współczesnej literatury polskiej, widzianą z perspektywy indywidualnych biografii znaczących twórców.

Osobom i instytucjom, które życzliwie odniosły się do tego projektu i udzieliły różnorodnej i bezinteresownej pomocy przy jego realizacji zespół autorski słownika składa podziękowania i wyrazy głębokiej wdzięczności.

Autorki pozostają wielkimi dłużniczkami swojej Mistrzyni, śp. Profesor Jadwigi Czachowskiej, która wprowadziła je w świat dokumentacji – wszystkie zalety tego słownika są zasługą nauk Pani Profesor, niedostatkom jesteśmy winne same.

Redaktor naukowy
Alicja Szałagan




  1. Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w. Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją Alicji Szałagan. Zespół autorski: K. Batora, B. Dorosz, E. Głębicka, B. Marzęcka, M. Kotowska-Kachel, M. Sęczek, A. Szałagan, B. Tyszkiewicz.T. 1. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna; IBL 2011, 302 s.
  2. Były to: Słownik wspólczesnych pisarzy polskich. Red.: E. Korzeniewska. Zespół autorski: Z. Biłek, M. Brykalska, J. Czachowska, J. Kądziela, E. Korzeniewska, F. Lichodziejewska, R. Loth, J. Stradecki, B. Winkiel. Wwa: PWN 1963-1966; Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria II. Red.: J. Czachowska. Zespół autorski: M. Brykalska. J. Czachowska, E. Głębicka, F. Lichodziejewska, R. Loth, A. Szałagan (od t. 2), B. Winklowa. Wwa: PWN 1977-1980 i ostatnio zakończona seria: Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją J. Czachowskiej i Alicji Szałagan. Zespół autorski: J. Czachowska, B. Dorosz, E. Głębicka, A. Hejman (t. 1-30, J. Pitera (t. 1-3), A. Szałagan, B. Tyszkiewicz (t. 1-5, 7-10), J. Zawadzka; nadto: od t. 4: K. Batora, B. Marzęcka, od t. 6: M. Kotowska-Kachel, od t. 10: M. Sęczek; oraz pojedyncze hasłą: F. Lichodziejewska, R. Loth, B. Winklowa. T. 1-10. Warszawa: WSiP 1993-2004 (t. 1-9); Warszawa: IBL; Fundacja Akademia Humanistyczna 2007 (t. 10).
  3. Polska Bibliografia Literacka za 1944/45-1998. Wrocław: Ossolineum 1954-1960, Łódź: PWN 1962-1990, Łódź: PWN, IBL PAN 1993-2000; następnie w formie internetowej bazy danych: http://pbl.ibl.poznan.pl.
  4. J. Kandziora, Z. Szymańska, K. Tokarzówna: Bez cenzury.1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr. Pod redakcją J. Kandziory. Wwa: Wydawn. IBL 1999.

Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku

Działania
O projekcie
Nawigacja
Narzędzia