1958–2009

Historyk literatury, eseista.

BIOGRAM

Urodzony 27 lipca 1958 w Mysłowicach; syn Józefa Szymutki i Marii z domu Otkowicz. Uczęszczał do I Liceum Ogólnokształcącego im. T. Kościuszki w Mysłowicach. Po zdaniu matury w 1977 studiował polonistykę na Uniwersytecie Śląskim (UŚl.). W 1980 otrzymał srebrną odznakę im. M. Kopernika „Primus Inter Pares”. Debiutował w 1981 recenzją powieści S. Piskora pt. Ruchomy kraj, zamieszczoną w dwutygodniku „Poglądy” (nr 8). W tymże roku uzyskał magisterium, wyróżnione Nagrodą Specjalną Sekretarza Naukowego PAN, i rozpoczął pracę w Zakładzie Historii Literatury Poromantycznej Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (od 1991 Instytut Nauk o Literaturze Polskiej, od 2005 im. I. Opackiego) na UŚl. W badaniach naukowych zajął się literaturą polską XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Teodora Parnickiego. Odbył staże naukowe w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (1 X 1984–15 II 1985) i w Instytucie Badań Literackich PAN w Warszawie (16 II–30 VI 1994). Rozprawy i eseje publikował m.in. w czasopismach: „Pamiętnik Literacki” (1990, 1994, 1997, 2010), „Ruch Literacki” (1991, 1994, 1997), „FA-art” (1995–2005, z przerwami), „Opcje” (1996, 2002–2004, 2008, 2009), „Res Publica Nowa” (1995–1999), „Śląsk” (1996, 1999, 2000, 2003, 2008; w 1999–2000 redaktor Działu Krytyki i Eseju). W 1991 na podstawie rozprawy Wielość i wielkość. O końcu „Zgody Narodów” Parnickiego doktoryzował się na UŚl. (promotor prof. Tadeusz Bujnicki), po czym otrzymał stanowisko adiunkta. W 1997 współtworzył Towarzystwo Literackie im. T. Parnickiego, którego do 2001 był prezesem. Pracował wiele lat nad przypisami do powieści Parnickiego Słowa i ciała, których nie ukończył. Stopień doktora habilitowanego uzyskał na UŚl. w 1999 na podstawie dysertacji Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i literaturoznawstwie. W 2002 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego na UŚl., a w 2007 tytuł naukowy profesora. Został czterokrotnie wyróżniony nagrodą Rektora UŚl.: w 1986 nagrodą III stopnia, w 2000 i 2001 nagrodą II stopnia, a w 2007 nagrodą I stopnia.

Zawarł związek małżeński z Alicją Płachtą, księgową. Zmarł 18 lutego 2009 w Mysłowicach; pochowany na tamtejszym cmentarzu.

TWÓRCZOŚĆ

1. Zrozumieć Parnickiego. Katow.: Gnome ­Books 1992, 231 s.
2. Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i w literaturoznawstwie. Katow.: Wydawn. UŚl. 1998, 193 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1758.

Rozprawa habilitacyjna.

Zawartość: Wstęp: Niewyrażalna i niedostępna rzeczywistość. — Cz. 1. Powieść historyczna i spór o byt. (Krytycznoliteracka recepcja powieści historycznej w latach 1945–1960). — Cz. 2. Rzeczywistość w poezji: Lechoń: niezgoda na literackość; Broniewski: niezgoda na rzeczywistość. — Cz. 3. Literatura popularna wobec rzeczywistości: Meta(?)fizyka baronowej [K.] Blixen; Nadzieja nazywa się [W.] Wharton. — Cz. 4. Rzeczywistość w wielkiej literaturze: Wielkość Gombrowicza: śmierć w „Zbrodni z premedytacją”; Rzeczywistość Joyce’a; Parnicki: między historią i literaturą. — Cz. 5. Rzeczywistość w literaturoznawstwie: Ciało profesora Sławińskiego; Poststrukturalizm — poststrukturalizmem, ale …

3. Nagrobek ciotki Cili. [Eseje]. Katow.: Wydawn. UŚl. 2001, 97 s. Bibliotheca Alia Universa, t.1.

Literacka Nagroda „Solidarności” w 2002; nominacje do nagrody Śląski Wawrzyn Lit. w 2001 i do Nagrody Lit. Nike w 2002, nagroda honorowa Poznańskiego Przeglądu Nowości Wydawniczych w 2001, nagroda w dziedzinie eseju w konkursie Pol. Tow. Wydawców Książek w 2002.

Zawartość: T. Sławek: Widok z okna. (Zamiast wstępu). — Nagrobek ciotki Cili; Moja babka, mój dziadek, nasza samotność; Chopcy z Cimoka. Opowieść nierozwojowa; Pożegnanie. — K. Uniłowski: Zamiast posłowia. — Kilka jednak jeszcze słów od autora.

Przekł. niem. eseju Moja babka, mój dziadek, nasza samotność: Meine Grossmutter, mein Grossvater, unsere Einsamkeit. „FA-art”. Vierteljahreszeitschrift für Literatur. Sondernummer zur Frankfurter Buchmesse 1998.

4. Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy. Katow.: Wydawn. UŚl. 2006, 174 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 2416.

Zawartość: Od autora. — Semantyka wypowiedzi narracyjnych — problemów ciąg dalszy; Trud pokrzepiania serc albo samotność pozytywisty [dot. H. Sienkiewicza]; Historia i ciało. „Srebrne orły” Teodora Parnickiego; Poza pociechą logosu. (W stronę interpretacji „Słowa i ciała” Teodora Parnickiego); Ten nudzący się Chozroes, ta nudna Markia… [dot.: T. Parnicki: Słowo i ciało]; Opowiadanie, życie i śmierć (według Austera i Parnickiego); Starożytny wiek dziewiętnasty. „Ostatnia powieść” Teodora Parnickiego; Naturalna tolerancja Teodora Parnickiego; Zjawisko i istota w historii (według „Ostatniej powieści” Teodora Parnickiego); Marzenia Schulza; Peryfraza, zaimek i rzeczywistość. Nie tylko o narracji Gombrowicza.

5. Po co literatura jeszcze jest? Pisma rozproszone. Wybór, oprac. i posł.: G. Olszański i M. Jochemczyk. Katow.: Wydawn. UŚl. 2013, 277 s. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 3101.

Zawartość: Zamiast wstępu… notatka o centrum. — Parnicki for ever: Czytanie Parnickiego (na przykładzie „Słowa i ciała”); Parnicki — ostatni pisarz bytu; Teodor Parnicki w Mysłowicach i Katowicach; Teodor Parnicki for ever; O dziennikach Teodora Parnickiego; Mistyka Teodora Parnickiego; Na czym utknąłem? Pokaz bezradnej lektury „Słowa i ciała”. — Przestrzenie teorii: Po co literatura jeszcze jest? Na motywach książek Janusza Sławińskiego „Przypadki poezji” i „Miejsce interpretacji”; Bycie humanistą. O artykułach Janusza Sławińskiego w „Tekstach” (1972–1981); Wokół „Tekstów i tekstów” Janusza Sławińskiego. — Przestrzenie poezji: Lechoń o pogrzebie Słowackiego; Symbolizm, egocentryzm, historia. („Lustro” Wacława Iwaniuka); Poezja i nic. — Post scriptum do napisanej kiedyś książki: Zaczyn; Gdzie się podział Karol? Między jednostkowym a społecznym. — Wywiady: W poszukiwaniu (straconej tożsamości?). Ze Stefanem Szymutko rozmawiał M. Kubik; Ciotka Cila idzie do Europy. Ze Stefanem Szymutko rozmowę przeprowadziła W. Konopelska; „Nie wynokwiać”. Ze Stefanem Szymutko rozmawiali A. Musialik i H. Grzonka. — Zawsze fragmenty [wyimki z różnych tekstów]. — M. Jachemczyk, G. Olszański: Po co literatura jeszcze jest! [Posł.].

Artykuły w czasopismach i książkach zbiorowych: Cienie i blaski Helikonu na Marszałkowskiej. W: W kręgu dwudziestowiecznego realizmu. Katow. 1983 s. 91–108. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 612 [dot. M. Białoszewskiego]. — Koniec porozumienia z odbiorcą. (O odmianie powieści historycznej stworzonej przez Teodora Parnickiego). W: Studia o przemianach gatunkowych w powieści polskiej XX wieku. Katow. 1987 s. 116–138. — Publicystyka wobec powieściopisarstwa w twórczości Teodora Parnickiego. „Ruch Lit.” 1987 nr 4/5 s. 309–322. — Poetyka powieści historycznych Teodora Jeske-Choińskiego. W: Między krytyką a prozą artystyczną pozytywizmu i modernizmu. Katow. 1988 s. 81–101. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 911. — Pozorna nonszalancja. (O „Torpedzie czasu” Antoniego Słonimskiego). W: Skamander. T. 6. Studia o twórczości Antoniego Słonimskiego. Katow. 1988 s. 133–143. Pr. Nauk. UŚl. w Katow.,880. — Historia w poezji Lechonia. W: Skamander. T. 8. Szkice i interpretacje. Katow. 1991 s. 27–46. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1170. — Od bytu do romansu. Krytycznoliteracka recepcja powieści historycznej w latach 1945–1956. W: Cezury i przełomy. Studia o literaturze polskiej XX wieku. Katow. 1994 s. 48–83. Pr. Nauk. UŚl. w Katow., 1371. — Źródło, czyli tekstu historii ciąg dalszy. Na przykładzie „Końca Zgody Narodów” Teodora Parnickiego. „Pam. Lit.” 1994 z. 2 s. 62–94. — Konwencjonalizacja i problemy lektury. O poezji Jana Lechonia. W: „Ktokolwiek jesteś bez ojczyzny…”. Topika polskiej współczesnej poezji emigracyjnej. Łódź 1995 s. 151–179. — Poezja i kibel. W: Stare i nowe w literaturze najnowszej. Bydg. 1996 s. 130–139 [dot. W. Broniewski: Rozmowa z Historią]. — Parnicki: między historią a literaturą. Od „Aecjusza ostatniego Rzymianina” do „Słowa i ciała”. „Pam. Lit.” 1997 z. 1 s. 79–94. — Poza pociechą logosu. W stronę interpretacji „Słowa i ciała”. W: Świat Parnickiego. Materiały z konferencji. Wr. 1999 s. 49–57. — Dzieło literackie jako wyzwanie dla teorii literatury. „FA-art” 2001 nr 3 s. 24–35.

OPRACOWANIA (wybór)

• Wywiady zob. Twórczość poz. 6 oraz m.in.: Zostawcie Śląsk w spokoju. Rozm. B.T. Wieliński. „Gaz. Wybor.” 2004 nr 301 dod. „Katowice”.

Powrót na górę↑

Ogólne

• K. UNIŁOWSKI: Dzieje pewnego zawodu. „FA-art” 2000 nr 3.
• U. GLENSK: W poszukiwaniu straconego czasu. Narracje sentymentalne Stefana Szymutki i Juliana Kornhausera. „Śląsk” 2006 nr 12.
• T. BUJNICKI: Był moim „uczniem”. „Śląsk” 2009 nr 5.
• W. WÓJCIK: Profesor Stefan Szymutko: talent, praca, radość życia. „Śląsk” 2009 nr 4.
• P. TOMCZOK: Stefan Szymutko – wspomnienie pożegnanie. „Teksty Drugie” 2010 nr 1/2.
• M. KŁOSIŃSKI: Stefan Szymutko i symulakry; D. MATUSZEK: Stefan muzykant; F. MAZURKIEWICZ: Melancholia Stefana Szymutki. „FA-art” 2012 nr 1/2.
• M. KISIEL: Marzenie i śmierć. O Stefanie Szymutko. W tegoż: Critica varia. Katow. 2013.
• A. HELLICH: Papieros Profesora Szymutki. Powst. 2015 [on-line] [dostęp 23 grudnia 2017]. Dostępny w Internecie: http://niewinni-czarodzieje.pl/papieros-profesora-szymutki.
• TENŻE: Problem czasu i tożsamości w eseju autobiograficznym (Stefan Szymutko, Ryszard Przybylski). „Ann. Univ. Paedagogicae Crac.. Studia Poetica” 2016 [nr] 4.
• Ł. ŻUREK: Praktyki filologiczne Stefana Szymutki. „Zag. Rodzaj. Lit.” 2016 z. 4.

Powrót na górę↑

Zrozumieć Parnickiego

• K. UNIŁOWSKI: Parnicki przez Stefana Szymutkę odczytany? „Postscriptum” 1992 nr 3, toż „Opcje” 1993 nr 1.

Powrót na górę↑

Rzeczywistość jako zwątpienie w literaturze i w literaturoznawstwie

• K. UNIŁOWSKI: Poszukiwacze zaginionej rzeczywistości. (Stefan Szymutko, Ryszard Koziołek). „FA-art” 1999 nr 4, przedr. w tegoż: Koloniści i koczownicy. Kr. 2002 [dot. też: R. Koziołek: Zdobyć historię].
• A. BRODZKA-WALD. „Pogranicza” 2000 nr 3.
• A. JUSZCZYK. „Pam. Lit.” 2000 z. 1.

Powrót na górę↑

Nagrobek ciotki Cili

• Ciotka a sprawa śląska. Dyskusja redakcyjna: K. Karwat, K. Łęcki, M. Kisiel, K. Uniłowski. Oprac.: D. Nowacki. „Opcje” 2001 nr 6.
• W. FORAJTER. „Tygiel Kult.” 2001 nr 7/9.
• W. KONOPELSKA: Papierowy cień. „Śląsk” 2001 nr 7.
• M. ZALESKI: Jakie monumentum? „Res Publica Nowa” 2001 nr 8.
• P. CZAPLIŃSKI: Stefan Szymutko: Nagrobek ciotki Cili. W: Śląski Wawrzyn Literacki 2001. Katow. 2002.
• M. KOZIOŁ. „Fraza” 2002 nr 1/2.
• J. MOMRO: Dyktatura języka. „Dekada Lit.” 2002 nr 7/8.
• L. NEUGER. „Zesz. Lit.” 2002 nr 2.
• I. GIELATA, R. KOZIOŁEK: Odlany z próżni kształt. „Twórczość” 2003 nr 4.
• P. CZAPLIŃSKI: Ja i on – to ja. „Kresy” 2004 nr 3.
• K. ĆWIKLAK: Tożsamość człowieka Uniwersytetu. Nagrobek ciotki Cili. „Studia Pedag.-Artyst.” 2006 t. 6.
• E. DUTKA: Śląsk jako doświadczenie. „Opcje” 2011 nr 3 [dot. też: A. Nawarecki: Lajerman].

Powrót na górę↑

Przeciw marzeniu? Jedenaście przykładów, ośmioro pisarzy

• T. PAWLUS: Byt, fantazja i moment lektury. „Teksty Drugie” 2007 nr 6.

Powrót na górę↑

Po co literatura jeszcze jest?

• W. RUSINEK: Nagrobek Stefana Szymutki. „FA-art” 2014 nr 4.
• K. ZYCH: Po co lektura jeszcze jest? „Nowe Książ.” 2014 nr 6.

Powrót na górę↑

Alicja Szałagan