BOŁDAK-JANOWSKA Tamara

ur. 1946

Pseud.: Tamara Be Jot; Tamara Bejot.

Poetka, prozaiczka, krytyk literacki, tłumaczka.

Urodzona 10 września 1946 we wsi Zubki na Podlasiu, w rodzinie kolejarskiej o pochodzeniu tatarsko-białoruskim; córka Dymitra Bołdaka i Heleny z domu Bakier. W dzieciństwie mieszkała w pobliskiej wsi Narejki, a uczyła się w Szkole Podstawowej w sąsiednich Wierobiach. W 1960 podjęła naukę w III Liceum Ogólnokształcącym w Białymstoku. Pobierała też prywatne lekcje rysunku. Po zdaniu matury w 1964 studiowała rusycystykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1971 uzyskała magisterium. W 1971-75 pracowała jako nauczycielka rosyjskiego w Liceum Ogólnokształcącym w Mrozach, a następnie do 1986 była lektorem języka rosyjskiego w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olsztynie. W latach osiemdziesiątych rozpoczęła twórczość literacką. Była laureatką konkursów poetyckich, m.in. otrzymała nagrodę w Konkursie Literackim w ramach Białostockiej Wiosny Literackiej (1985) oraz nagrodę w Konkursie Białostockiego Ośrodka Korespondencyjnego Klubu Młodych Pisarzy (1986). Debiutowała w druku wierszami z cyklu Ulotny miąższ pt. Ciągle wiosenna; Jak chleb; Ostatnie słowa; Według wiatru polnego, opublikowanymi w 1986 w „Dzienniku Pojezierza” (nr 16); w piśmie tym zamieszczała też wiersze w 1987. Od końca lat osiemdziesiątych opiekowała się chorą na schizofrenię córką Marceliną. W 1992 została członkinią Wspólnoty Kulturowej „Borussia”. Jako prozaiczka debiutowała w 1993 utworami z cyklu „Opowiadania naiwne. (O ludziach ze strefy przygranicznej)”, zamieszczonymi w olsztyńskim piśmie „Borussia” (nr 7), z którym od tegoż roku stale współpracowała. Wiersze, artykuły, opowiadania, recenzje, liczne tłumaczenia z języków białoruskiego, rosyjskiego, tłumaczenia wierszy z języka niemieckiego (też wspólnie z mężem Antonim Janowskim) publikowała m.in. w pismach: „Warmia i Mazury” (1986-89, 2001), „Hejnał Mariacki” (1989), „Pracownia” (1992-96, 2000-03; tu m.in. przekł. z białoruskiego podp.: Tamara Be Jot oraz rysunki poetyckie), „Sycyna” (1995-97), „Twórczość” (1998), „Podgląd” (2016). Od 1998 należała do SPP. W 1999 została wyróżniona przez „Gazetę Olsztyńską” dorocznym „Laurem Złotej Dziesiątki” (znalazła się w gronie dziesięciu osób zasłużonych dla kultury Warmii i Mazur). Obok twórczości literackiej uprawiała twórczość plastyczną; wystawiała rzeźby m.in. w 1999 w Centrum Francusko-Polskim w Olsztynie (wraz z rzeźbami męża); wiersze w formie kaligraficznej (tzw. „Rysunki zgniecione”), m.in. w Olsztynie i w Kolonii; rysunki satyryczne w Niemczech (1997). Ponadto zajmowała się ilustrowaniem książek niemieckich wydawnictw Spranger Verlag (Köln) i Peter Segler Verlag (Treiberg). Własnoręcznie wykonywała książki z różnych materiałów. Brała także aktywny udział w życiu kulturalnym polskich Białorusinów; w 2001 podjęła współpracę z pismem społeczno-kulturalnym „Czasopis”. W 2002-12 należała do działającego w Krynkach Stowarzyszenia Villa Sokrates. W 2002 była współzałożycielką nieformalnej Międzynarodowej Grupy Literackiej „68+”. Organizowała Zjazdy Literackie w Narejkach. Za całokształt twórczości otrzymała nagrodę Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego (2007) oraz Nagrodę Prezydenta Olsztyna (2011).

W 1978 wyszła za mąż za Antoniego Janowskiego, germanistę; ma córkę Katarzynę (ur. 1969); druga córka, Marcelina Janowska, plastyczka, fotografka, zmarła tragicznie w 2005 (ur. 1979). Mieszka w Olsztynie.

TWÓRCZOŚĆ

1. Pod mirrą. [Wiersze]. Bartoszyce: [b.m.] 1987. Wkł. do „Gaz. Olszt.” 1987 nr 160 s. 4.

2. Wiersze i rysunki. „Szmatka-Notatka”. [Autorzy:] T. Bołdak-Janowska, A. Janowski. Olsztyn: Nakł. Autora 1994, [1] s. tabl. Teka, 10.

Wariant tytułu: Szmatka Notatka. – Wyd. w formie autorskich rękopisów i maszynopisów ilustrowanych własnymi rysunkami . – Zawiera 8 tomików T. Bołdak-Janowskiej: 1. Wiersze i rysunki 1980-1991; 2. Ślub pod koronami 1980-1990; 3. Suacje. Wiersze i rysunki 1980-1990; 4. Wiem? Wiersze i rysunki 1980-1990; 5. Nieporządek. Wiersze i rysunki 1990; 6. Wiersze i rysunki 1991; 7. Wiersze i rysunki 1992; 8. Wiersze 1993, – oraz 2 tomiki A. Janowskiego: 1. Małe pejzaże. (Rysunki T. Bołdak-Janowskiej); 2. Numery wiatru. (Rysunki T. Bołdak-Janowskiej).

3. Opowiadania naiwne. [Opowiadania]. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia” 1997, 184 s. Bibl. „Borussii”, [7]. Por. poz. 5.

Druk wcześniej w „Borussii” w 1993-1994. – Zawartość: Upadek komunizmu za mostem na Świsłoczy; Problem Dominika; O Dużej Ańce, która dużo płakała, ponieważ utraciła wiarę w Jezusa; Dzieła Lenina; Duży dobry sklep osiedlowy; Mieszkanie Petelków; Opowiem o zniczu; Powrót Józefa; Próba cyfrowego ujęcia; Rozmowa z Filipem – szkic pierwszy; Pac – szkic drugi!; Och, jakie zmęczenie!; Opowiadanie dedykowane Panu Bogu; Śmieszny przód pociągu; Umarł Adrian Mikuszko; O tym jak Jurek-W Dupie Dużo Dziurek zarąbał koguta-pedała; Czas, piach i deszcz; Ranek i wieczór; Sąsiedzi; Sny; Poeta; Gieniusz Walik; Bolutek komunista z wizytą u Badziewicza; O Jachimie i jego matce Paulince; Piekielny gwóźdź Czarnego Przewodniczącego; Pewnego razu pewna kobieta; Opowiadanie o szczęściu; Miażdżący uścisk Andrzeja Ćwiertni; Sny Warfałamieja; Stuprocentowe słońce dla Anny; Apanasie, Apanasie; Gabryś Wytomitu, człowieczek jeden; Szczęśliwe chwile; Wojcik, pij herbatę.

4. Jeśli poezja jest bezsilna. [Wiersze; autorzy:] T. Bołdak-Janowska, A. Janowski. Rys.: T. Bołdak-Janowska. Olsztyn: Littera 1998, 70 s.

Tu cykle: T. Bołdak-Janowskiej: Wiersze jesienne; Wiersze o umarłej wiosce; W domu.

5. Rytmy polskie i niepolskie. Opowiadań naiwnych ciąg dalszy. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia” 1998, 224 s. Bibl. „Borussii”, 10. Por. poz. 3.

Druk wcześniej w „Borussii” w 1994. – Zawartość: U badaczy Pisma Świętego; O tym, jak Michaj i Nagaj odpytywali się z poczucia humoru; Człowiek białostocki; Spotkanie z władzą; Karteczka; I odgryzał drobnymi kęsami mamałygę i żuł; Rytm; Polska nie-Polska; Gałka podchodzi do okna; Teraz wam opowiem o tym, jak samo życie bywa straszniejsze i śmieszniejsze od najstraszniejszej i najśmieszniejszej literackiej fantazji; Powiem wam, że znudziło mi się i obrzydło być człowiekiem; Teraz opowiem wam o wolności, ale nie będzie to nic wielkiego; Życie; Na pewnym osiedlu w śródmieściu pewnego średniego miasta wojewódzkiego; Czerwony kot; Próba wiary; Te głupie historyjki!; Ojciec; O tym, jak zamknąłem oczy i wpłynąłem w kamień; Rozstrzelany muchomor; Samobójstwo moje.

6. Niewidomy pies rymów. [Wiersze; autorzy:] T. Bołdak-Janowska, A. Janowski. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia” 1999, 59 s.

Tu cykl T. Bołdak-Janowskiej: Niewidomy pies rymów.

7. Ach, moje drogie życie. [Opowiadania]. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia” 2002, 126 s. Bibl. „Borussii”, 24.

Zawartość: Fakty i trawa; Dzień żydowski; Narzeczony córki; Notatki sobotnie; Mucha i myśl; Wikcia-Pipcia; Babka Cyryl; Babka Druga; Notatki niedzielne; Dzień białoruski; Istotna swoistość.

8. Ta opowieść jest po prostu za szybka, któż ją wytrzyma. [Powieść]. Wałbrzych: Ruta 2002, 110 s.

9. Wiersze dla Madam Bomb. Olsztyn: Minimalbooks 2003, 35 s.

10. Szkice dla zielonego wróbla. [Opowiadania]. Projekt okładki i rys. wewnątrz książki: T. Bołdak-Janowska. Olsztyn: Stow. Artyst.-Kult. „Portret” 2004, 215 s.

Podp.: Tamara Bejot. – Zawartość: Cz. 1. Szkice dla zielonego wróbla; Cz. 2. Appendicis; Cz. 3. Strach; Cz. 4. Napaść.

11. Kto to jest ten Jan Olik? Humoreska naukowa. [Powieść]. Wwa: Ofic. 21 2005, 120 s.

Adapt. teatr. fragm.: Olsztyn, T. im. S. Jaracza, Scena Margines 2006 (z cyklu: Perforacje literackie, czytała W. Niemaszek).

12. Rozdziały. [Wiersze]. Olsztyn: Stow. Wspólnota Kulturowa „Borussia” 2007, 67 s. Bibl. „Borussii”, 37.

Nominacja do Nagrody Mediów Publicznych „Cogito” 2008.

13. Tfu! Z ludźmi! Szkice małe i miniaturowe. Rys.: T. Bołdak-Janowska. Olsztyn: Stow. Wspólnota Kulturowa „Borussia” 2008, 108 s. Bibl. „Borussii”, 39.

Małe formy prozatorskie i rysunki. – Nominacja do Lit. Nagrody Europy Środkowej Angelus 2009.

14. Co dobrego było w peerelu? Olsztyn: Stow. Wspólnota Kulturowa „Borussia” 2009, 141 s. Bibl. „Borussii”, 42.

Zawartość: Hasta maniana. Zjazd rodzinny w Narejkach [szkic]; Rośliny [cykl wierszy], – nadto krótkie wypowiedzi różnych osób.

15. Rzeczy uprzyjemniające. Utopia. [Powieść]. Olsztyn: Stow. Wspólnota Kulturowa „Borussia” 2009, 219 s. Bibl. „Borussii”, 41.

Nominacje do Nagrody Lit. Nike 2010 i Lit. Nagrody Europy Środkowej Angelus 2010.

16. Ceremonia węglowa. [Wiersze]. Olsztyn: Stow. Wspólnota Kulturowa „Borussia” 2010, 52 s. Bibl. „Borussii”, 44.

Podp.: Tamara Bejot. – Finalistka Nagrody Lit. Warmii i Mazur „Wawrzyn 2010”.

17. Restauracja strasznych potraw. (Rozprawa gardłowa). [Powieść]. Olsztyn: Stow. Wspólnoty Kulurowej „Borussia” 2011, 222 s.

18. Hop! Hop! Hop! Traktat o samotności. [Wiersze]. Wr.: Fundacja na Rzecz Kultury i Edukacji im. T. Karpowicza 2013, 87 s.

Przekłady utworów T. Bołdak-Janowskiej w antologiach zagranicznych: białorus.: Liscio srebnaj tapoli. Białystok 1999, – litew: Prūsija literatūros veidrodyje. Klaipėda 2000; Vėtyklė. [Oprac. i przeł.:] J. Šikšnelis. Klaipėda 2008, – niem.: Meiner Heimat Gesicht. München 1996; Landschaften und Luftinseln. [Oprac.:] A. Markiewicz. München 2000, – ros.: Liki rodnoj zemli. [Wybór:] K. Brakoneckij, O. Gluškin, V. Lipšer. Kaliningrad 1999.

Przekład

1. R. Strobelt: Z żabą i deszczem. [Wiersze]. Przekł.: A. Mazanka, T. Bołdak-

Janowska. Olsztyn: Litteria 1998, 54 s.

Tekst w jęz. pol. i niem.

OPRACOWANIA (wybór)

Ank. 2010, 2013. – Blog T. Bołdak-Janowskiej [on-line] [dostęp 9 grudnia 2016]. Dostępny w Internecie: http://tamarabejot.blox.pl/html. – S. BIAŁECKA: Krąg borussiański. Bibliografia podmiotowo-przedmiotowa [do 2009]. Cz. V. T. Bołdak-Janowska. „Bibl. Warmińsko-Mazurski” 2009 nr 3/4; [on-line] [dostęp 29 czerwca 2012]. Dostępny w Internecie: http://www.wbp.olsztyn.pl/bwm/3-4_09-ie/krag_boruss.htm.

Wywiady: W stronę bytów subtelnych. Rozm. [W. Katarzyński] (wu-ka). „Gaz. Olszt.” 1987 nr 188 [na temat twórczości plastycznej i lit., dot. m.in.: Pod mirrą]; Kobieta z ikoną. Rozm. B. Brokowska. „Dz. Północy” 1991 nr 13; Łagodna feministka. Rozm. J. Wilengowska. „Gaz. Olszt.” 1997 nr 81; Bóg jest postulatem myślenia. Rozm. E. Mazgal. „Gaz. Olszt.” 1998 nr 213; Życie jest naiwne. Rozm. I. Walesiak. „Kartki” 1998 nr 17; Przeciw niemej pomocnicy. Rozm. T. Fic-Łukasiewicz. „Czasopis” 1999 nr 3; Męstwo-żeństwo. Język kobiet. Rozm. E. Mazgal. „Gaz. Olszt.” 2002 nr 57 dod. „Lektury” nr 2; Moja własna wyspa. Rozm. E. Mazgal. „Gaz. Olszt.” 2002 nr 106; W pierwszej osobie. Rozm. E. Mazgal. „Gaz. Olszt.” 2005 nr 288; Co dobrego było w peerelu? Rozm. E. Mazgal. „Gaz. Olszt.” 2009 nr 321 [dot. głównie: Co dobrego było w peerelu?]; Rozmowa z T. Bołdak-Janowską. Rozm. J. Kurkiewicz. „Gaz. Wybor.” 2010 nr 131. – Proszę wszystkich, żeby ubrali się na biało. Rozm. K. Surmiak-Domańska. „Gaz. Wybor.” 2011 nr 15 dod. „Duży Format” nr 2. 

Ogólne: A. D. SPRANGER: Rytmy i rymy, czyli o twórczości Tamary Bołdak-Janowskiej. „Kwart. Kult.” 1999 nr 5. – R. STROBELT: „Über die Kleine Brücke” zu Tamara Bołdak-Janowska, der Dichterin. „Annus Albaruthenicus”, Krynki 2001 t. 2. – Z. CHOJNOWSKI: Inność jako siła, czyli Tamara Bołdak-Janowska. W tegoż: Zmartwychwstały kraj mowy. Olsztyn 2002. – P. SIWECKI: Ach, ironio, słodka, ach ironio. O rytmie według Tamary Bołdak-Janowskiej. „Pracownia” 2002 nr 1, wersja ang.: P. SIWECKI: My sweet life, my sweet literature. Tamara Bołdak-Janowska and her world. Part 1-3. Essay on Tamara’s writing. „Annus Albaruthenicus”, Krynki 2003 t. 4. – J. BRACH-CZAINA: Gender w twórczości Olgi Tokarczuk i Tamary Bołdak-Janowskiej. „Pogranicza” 2005 nr 2. – P. DUNIN-WĄSOWICZ: Pokój z widokiem na Parnas. „Lampa” 2005 nr 9. – B. DARSKA: Kobieta jako sprzeczność; Przeszłość i teraźniejszość, czyli cienie obcości. W tejże: Ucieczki i powroty. Olsztyn 2006. – K. MALISZEWSKI: Notatki o odmienności. „Odra” 2006 nr 3.

Pod mirrą (poz. 1): W. KATARZYŃSKI: Popraw brzegi cynobrem. „Gaz. Olszt.” 1987 nr 160. – Zob. też Wywiady.

Wiersze i rysunki. „Szmatka-Notatka” (poz. 2): W. KATARZYŃSKI: Poetyckie „szmatki-notatki”. „Gaz. Olszt.” 1993 nr 160. – K. BRAKONIECKI: „Moje serce ma oczy ogromne”. „Borussia” 1994 nr 9. – I. ŁAZICKA-PAWLAK: Wiersze nieistniejące. „Borussia” 1997 nr 15.

Opowiadania naiwne (poz. 3): E. MAZGAL: Margines nieporządku. „Gaz. Olszt.” 1997 nr 203. – J. SOBOLEWSKA: Niepokoje naszych czasów. „Nowe Książ.” 1997 nr 12. – G. TOKARSKI: Nieszczęsna czystość naiwności. „Portret” 1997 nr 5. – M. ORSKI: Dziś nie ma już szczęśliwych ludzi. „Prz. Powsz.” 1998 nr 4. – A. OSTOWICZ: Na naszą bezimienność... „Topos” 1998 nr 3. – J.H. WIŚNIEWSKI: Opowiadania spod ściany (wschodniej). „Tygiel Kult.” 1998 nr 4/5, polem.: T. Bołdak-Janowska: Szanowny Panie! Tamże nr 11. – L. SZARUGA: „Tylko, żeby było ładnie”. „Borussia” 1998/1999 nr 17.

Jeśli poezja jest bezsilna (poz. 4): M. KAROLEWICZ: Bezsilność. „Portret” 1998 nr 7. – E. MAZGAL: Dobry adres. „Gaz. Olszt.” 1998 nr 109 [dot. też: R. Strobelt: Z żabą i deszczem. Tłum. T. Bołdak-Janowska, A. Mazanka].

Rytmy polskie i niepolskie (poz. 5): E. MAZGAL: Człowiek białostocki. „Gaz. Olszt.” 1998 nr 197. – P. BRATKOWSKI: Męski, żeński. „Gaz. Wybor.” 1999 nr 118. – R. OSTASZEWSKI: Przypadki człowieka zblokowanego. „Nowe Książ.” 1999 nr 1.

Ach, moje drogie życie (poz. 7): K. DUNIN: „Brzydka siostra”. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 132 dod. „Wysokie obcasy” nr 23. – A. PIOTROWSKA: Jutro będzie futro i deszcz. „Portret” 2002 nr 14. – Ż. NALEWAJK: Od „pogranicza” do „międzyrzeczywistości”, czyli o nowych książkach Tamary Bołdak-Janowskiej. „Pracownia” 2002 nr 2/3 [dot. też: Ta opowieść jest po prostu za szybka, któż ją wytrzyma]. – P. SIWECKI: Beyond the joke. (Proza Tamary Bołdak-Janowskiej, czyli story-teller w skryptorium). „Undergrunt” 2002 nr 6. – U. ŚMIETANA: Mowa – trawa. „Czas Kult.” 2003 nr 4 [dot. też: Ta opowieść jest po prostu za szybka, któż ją wytrzyma]. – B. DARSKA: Między etyką a estetyką – ciało doświadczone, ocalone czy obrzydliwe? Pisanie o starości w literaturze najnowszej. Her-story, czyli Matka i Babki na tropie historii świata. W: Nowe Dwudziestolecie. Pozn. 2011.

Ta opowieść jest po prostu za szybka, któż ją wytrzyma (poz. 8): Ż. NALEWAJK: Od „pogranicza” do „międzyrzeczywistości”. „Pracownia” 2002 nr 29-30 (2-3) [dot. też: Ach, moje drogie życie]. – J. CHŁOSTA-ZIELONKA: Za krótka opowieść. „Portret” 2003 nr 15. – T. SZYŁŁEJKO: Czytajcie Bołdak-Janowską! „Gaz. Wybor.” 2003 nr 4 dod. „Olsztyn”. – U. ŚMIETANA: Mowa – trawa. „Czas Kult.” 2003 nr 4 [dot. też: Ach, moje drogie życie].

Szkice dla zielonego wróbla (poz. 10): S. JANOWICZ: „Bycie sobą”. „Borussia” 2004 nr 35.

Kto to jest ten Jan Olik (poz. 11): T. MELANOWSKI. „Arte” 2005 nr 3. – J. SOBOLEWSKA: Krowę poezji dój! „Nowe Książ.” 2006 nr 1. – R. STROBELT: Tamara Bołdak-Janowska – językowa żmija [on-line] [dostęp 29 czerwca 2012]. Dostępny w Internecie: http://czytelnia.onet.pl/0,33190,0,6946,recenzje.html.

Rozdziały (poz. 12): B. DARSKA: Lament życia zanurzonego w śmierci. „Portret” 2007 nr 3. – A. GALANT: „Co zrobisz ze mną w swoim języku?” „Pogranicza” 2007 nr 6.

Tfu! Z ludźmi! (poz. 13): S. BAUMANN: Splątany kłębek. „Nowe Książ.” 2009 nr 2.

Co dobrego było w peerelu? (poz. 14): Z. LEKIEWICZ: Czym był Peerel? „Nowe Książ.” 2010 nr 4. – C. POLAK: Słodko-gorzki smak gwiazdek z wedlowskiej czekolady. „Dz. Gaz. Prawna” 2010 nr 22. – E. ŚWIĄC: Chcę, żeby Polska była znowu kolorowa [on-line]. [Dostęp 6 lipca 2012]. Dostępny w Internecie: http://www.gender.pl/readarticle.php?article_id=197. – Zob. też Wywiady.

Rzeczy uprzyjemniające (poz. 15): M. DUDA: Tamara uprzyjemniająca. „Wyspa” 2010 nr 3. – J. KURKIEWICZ: Niedobra niechęć do utopii. „Gaz. Wybor.” 2010 nr 131. – A. NĘCKA: Co by było gdyby…? „Nowe Książ.” 2010 nr 5. – A. GORAL: Neologizmy autorskie w powieści „Rzeczy uprzyjemniające. Utopia” Tamary Bołdak-Janowskiej. „Studia Wschodniosłowiańskie” 2015 t. 15.

Ceremonia węglowa (poz. 16): R. RŻANY: Śmiertelne życie bogów. „Nowe Książ.” 2011 nr 7.

Restauracja strasznych potraw (poz. 17): B. DARSKA: Przejedzenie, czyli o tym, że za dużo nie zawsze znaczy smacznie [on-line] [dostęp 6 lipca 2012] Dostępny w Internecie: http://bernadettadarska.blog.onet.pl/2011/12/19/przejedzenie-czyli-o-tym-ze-za-duzo-nie-zawsze-znaczy-smacznie-t-boldak-janowska-restauracja-strasznych-potraw/ , polem. T. Bołdak-Janowska: Oskarżam B. Darską o naruszenie moich praw autorskich. Wpis z 23 grudnia 2012] [on-line] [dostęp 6 lipca 2012]. Dostępny w Internecie: http://tamarabejot.blox.pl/html. – S. DEVINE. [on-line] [dostęp 29 czerwca 2012]. Dostępny w Internecie: polskaksiazka.eu/index.php?. – M. ZDUNIAK-WIKTOROWICZ: Z gardła Tamary Be Jot. „Nowe Książ.” 2012 nr 3.

Hop! Hop! Hop! (poz. 18): A. NĘCKA: W świecie kobiecych doznań. „Nowe Książ.” 2014 nr 1.

Katarzyna Batora