Z Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku
(Różnice między wersjami)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
(Utworzono nową stronę "Słownik biobibliograficzny '''''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku''''' jest projektem badawczym realizowanym w Instytucie Badań Literackich ...")
 
 
Linia 1: Linia 1:
 
Słownik biobibliograficzny '''''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku''''' jest projektem badawczym realizowanym w Instytucie Badań Literackich PAN przez zespół Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej, a finansowanym ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Słownik został pomyślany jako wielotomowa seria kompendiów o charakterze dokumentacyjnym, dostarczającym podstawowej wiedzy faktograficznej o nowym pokoleniu twórców – poetów, prozaików, dramatopisarzy, krytyków literackich, tłumaczy, oraz literaturoznawców. Kolejne woluminy będą obejmowały nowy zestaw nazwisk (od A do Ż) pisarzy i badaczy odgrywających ważną rolę we współczesnym życiu literackim. Wydawanie tomów serii w systemie holenderskim umożliwia szybką reakcję na zmiany zachodzące na rynku literackim i sukcesywne opracowywanie haseł autorów o rosnącej randze. Trójczłonowe hasła słownika składają się z biogramu w formie zwięzłego szkicu, podającego najistotniejsze dane o życiu autora, z bibliografii twórczości oraz wykazu ważniejszych opracowań. Prezentowany teraz przy pomocy nowego medium tom pierwszy słownika '''''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI''''', wydany w 2011 r.<ref name="ftn1"><sup>''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w.'' Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją Alicji Szałagan, T. 1. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna; IBL 2011, 302 s.</sup></ref>, zawierający 90 haseł najbardziej znanych autorów, głównie z okresu ostatniego dwudziestolecia, został w miarę możności uaktualniony w podstawowym zakresie o informacje dostępne po jego publikacji. Przygotowywane są dwa dalsze tomy, z których każdy ukaże się najpierw drukiem, a następnie w formie elektronicznej na stronie internetowej Instytutu Badań Literackich PAN.  
 
Słownik biobibliograficzny '''''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku''''' jest projektem badawczym realizowanym w Instytucie Badań Literackich PAN przez zespół Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej, a finansowanym ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Słownik został pomyślany jako wielotomowa seria kompendiów o charakterze dokumentacyjnym, dostarczającym podstawowej wiedzy faktograficznej o nowym pokoleniu twórców – poetów, prozaików, dramatopisarzy, krytyków literackich, tłumaczy, oraz literaturoznawców. Kolejne woluminy będą obejmowały nowy zestaw nazwisk (od A do Ż) pisarzy i badaczy odgrywających ważną rolę we współczesnym życiu literackim. Wydawanie tomów serii w systemie holenderskim umożliwia szybką reakcję na zmiany zachodzące na rynku literackim i sukcesywne opracowywanie haseł autorów o rosnącej randze. Trójczłonowe hasła słownika składają się z biogramu w formie zwięzłego szkicu, podającego najistotniejsze dane o życiu autora, z bibliografii twórczości oraz wykazu ważniejszych opracowań. Prezentowany teraz przy pomocy nowego medium tom pierwszy słownika '''''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI''''', wydany w 2011 r.<ref name="ftn1"><sup>''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w.'' Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją Alicji Szałagan, T. 1. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna; IBL 2011, 302 s.</sup></ref>, zawierający 90 haseł najbardziej znanych autorów, głównie z okresu ostatniego dwudziestolecia, został w miarę możności uaktualniony w podstawowym zakresie o informacje dostępne po jego publikacji. Przygotowywane są dwa dalsze tomy, z których każdy ukaże się najpierw drukiem, a następnie w formie elektronicznej na stronie internetowej Instytutu Badań Literackich PAN.  
  
Granice współczesności określa na potrzeby tej serii rok 1989, po którym uwzględnieni w niej autorzy rozwijali główny nurt twórczości, choć debiutować mogli wcześniej. Hasła biobibliograficzne pisarzy i badaczy literatury, tworzących głównie w okresie 1918-1989, są dostępne w 10-tomowym słowniku ''Współcześni polscy pisarze i badacze literatury<ref name="ftn2"><sup>''Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją J. Czachowskiej i Alicji Szałagan. Zespół autorski: J. Czachowska, B. Dorosz, E. Głębicka, A. Hejman (t. 1-30, j. Pitera (t. 1-3), A. Szałagan, B. Tyszkiewicz (t. 1-5, 7-10), J. Zawadzka; nadto: od t. 4: K. Batora, B. Marzęcka, od t. 6: M. Kotowska-Kachel, od t. 10: M. Sęczek; oraz pojedyncze hasłą: F. Lichodziejewska, R. Loth, B. Winklowa.T. 1-10. Warszawa: WSiP 1993-2004 (t. 1-9); Warszawa: IBL; Fundacja Akademia Humanistyczna 2007 (t. 10).''</sup></ref>, który zawiera 2040 haseł, również opracowanym w IBL PAN. Nowa seria słowników zapełni, mamy nadzieję, odczuwalną lukę w zakresie podstawowych źródeł biobibliograficznych dla twórców o dużym dorobku i utrwalonej pozycji w środowisku literackim i naukowym, będących obecnie w centrum zainteresowania, jeśli chodzi o studia nad literaturą przełomu XX i XXI w.  
+
Granice współczesności określa na potrzeby tej serii rok 1989, po którym uwzględnieni w niej autorzy rozwijali główny nurt twórczości, choć debiutować mogli wcześniej. Hasła biobibliograficzne pisarzy i badaczy literatury, tworzących głównie w okresie 1918-1989, są dostępne w 10-tomowym słowniku ''Współcześni polscy pisarze i badacze literatury''<ref name="ftn2"><sup>''Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny''. Opracował zespół pod redakcją J. Czachowskiej i Alicji Szałagan. Zespół autorski: J. Czachowska, B. Dorosz, E. Głębicka, A. Hejman (t. 1-30, j. Pitera (t. 1-3), A. Szałagan, B. Tyszkiewicz (t. 1-5, 7-10), J. Zawadzka; nadto: od t. 4: K. Batora, B. Marzęcka, od t. 6: M. Kotowska-Kachel, od t. 10: M. Sęczek; oraz pojedyncze hasłą: F. Lichodziejewska, R. Loth, B. Winklowa.T. 1-10. Warszawa: WSiP 1993-2004 (t. 1-9); Warszawa: IBL; Fundacja Akademia Humanistyczna 2007 (t. 10).''</sup></ref>, który zawiera 2040 haseł, również opracowanym w IBL PAN. Nowa seria słowników zapełni, mamy nadzieję, odczuwalną lukę w zakresie podstawowych źródeł biobibliograficznych dla twórców o dużym dorobku i utrwalonej pozycji w środowisku literackim i naukowym, będących obecnie w centrum zainteresowania, jeśli chodzi o studia nad literaturą przełomu XX i XXI w.  
  
 
Przy doborze haseł, niełatwym wobec braku wystarczającej perspektywy historycznoliterackiej, wzięto pod uwagę liczbę opublikowanych pozycji (minimum trzy), prestiż i tradycje oficyn, które je wydały, otrzymane przez pisarza czy badacza nagrody, opinie krytyki literackiej i diagnozy literaturoznawców, a także takie formy recepcji, jak przekłady na języki obce oraz adaptacje teatralne, filmowe i telewizyjne. W odniesieniu do badaczy literatury – o wprowadzeniu do tomu decyduje tytuł naukowy profesora, chyba że jest to autor uprawiający jeszcze inne dziedziny, na przykład krytykę bądź twórczość literacką. Odejście od tych reguł jest możliwe w szczególnych okolicznościach, na przykład w przypadku przedwczesnej śmierci autora. Pośród twórców uwzględnieni zostaną pisarze polscy działający w kraju i poza jego granicami
 
Przy doborze haseł, niełatwym wobec braku wystarczającej perspektywy historycznoliterackiej, wzięto pod uwagę liczbę opublikowanych pozycji (minimum trzy), prestiż i tradycje oficyn, które je wydały, otrzymane przez pisarza czy badacza nagrody, opinie krytyki literackiej i diagnozy literaturoznawców, a także takie formy recepcji, jak przekłady na języki obce oraz adaptacje teatralne, filmowe i telewizyjne. W odniesieniu do badaczy literatury – o wprowadzeniu do tomu decyduje tytuł naukowy profesora, chyba że jest to autor uprawiający jeszcze inne dziedziny, na przykład krytykę bądź twórczość literacką. Odejście od tych reguł jest możliwe w szczególnych okolicznościach, na przykład w przypadku przedwczesnej śmierci autora. Pośród twórców uwzględnieni zostaną pisarze polscy działający w kraju i poza jego granicami
  
Obecna seria, kontynuując tradycję przygotowywania w IBL PAN publikacji, tworzących dla środowiska polonistycznego warsztat do studiów nad literaturą współczesną<ref name="ftn3"><sup>) Były to: ''Słownik wspólczesnych pisarzy polskich''. Red.: E. Korzeniewska. Zespół autorski: Z. Biłek, M. Brykalska, J. Czachowska, J. Kądziela, E. Korzeniewska, F. Lichodziejewska, R. Loth, J. Stradecki, B. Winkiel. Wwa: PWN 1963-1966; ''Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria II''. Red.: J. Czachowska. Zespół autorski: M. Brykalska. J. Czachowska, E. Głębicka, F. Lichodziejewska, R. Loth, A. Szałagan (od t. 2), B. Winklowa. Wwa: PWN 1977-1980 i wspomniany wcześniej słownik ''Współcześni polscy pisarze i badacze literatury.''</sup>
+
Obecna seria, kontynuując tradycję przygotowywania w IBL PAN publikacji, tworzących dla środowiska polonistycznego warsztat do studiów nad literaturą współczesną<ref name="ftn3"><sup>) Były to: ''Słownik wspólczesnych pisarzy polskich''. Red.: E. Korzeniewska. Zespół autorski: Z. Biłek, M. Brykalska, J. Czachowska, J. Kądziela, E. Korzeniewska, F. Lichodziejewska, R. Loth, J. Stradecki, B. Winkiel. Wwa: PWN 1963-1966; ''Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria II''. Red.: J. Czachowska. Zespół autorski: M. Brykalska. J. Czachowska, E. Głębicka, F. Lichodziejewska, R. Loth, A. Szałagan (od t. 2), B. Winklowa. Wwa: PWN 1977-1980 i wspomniany wcześniej słownik ''Współcześni polscy pisarze i badacze literatury.''</sup></ref>, nawiązuje także do wypracowanej na ich potrzeby metodologii. Jednakże niektóre zasady uległy pewnej modyfikacji tak, aby zaspokoić potrzeby dzisiejszego odbiorcy i zarejestrować nowe zjawiska w literaturze i kulturze. Odnotowane zostaną m.in. nowe multimedialne formy funkcjonowania tekstów oraz wprowadzone zmiany w układzie materiałów, usprawniające korzystanie z tego kompendium.  
 
+
 
+
</ref>, nawiązuje także do wypracowanej na ich potrzeby metodologii. Jednakże niektóre zasady uległy pewnej modyfikacji tak, aby zaspokoić potrzeby dzisiejszego odbiorcy i zarejestrować nowe zjawiska w literaturze i kulturze. Odnotowane zostaną m.in. nowe multimedialne formy funkcjonowania tekstów oraz wprowadzone zmiany w układzie materiałów, usprawniające korzystanie z tego kompendium.  
+
  
 
Podstawowa koncepcja słownika biobibliograficznego jako wydawnictwa dokumentacyjnego, operującego tylko faktami, które nie podlegają interpretacji, pozostała niezmieniona. Biogramy zawierają podstawowe dane osobowe, informacje o wykształceniu, pracy zawodowej, a przede wszystkim o aktywności literackiej czy badawczej i związanym z nią debiutem, przynależnością do grup literackich i stowarzyszeń twórczych, współpracą z czasopismami (udziałem w pracach redakcyjnych, prowadzeniu stałych rubryk, lub cykli utworów), a w hasłach badaczy – o uczestnictwie w życiu naukowym. Inaczej niż w wydawnictwach encyklopedycznych, objętość części życiorysowej hasła nie jest limitowana oceną wagi dokonań jego bohatera, lecz zależy wyłącznie od zakresu uzyskanych danych, bogactwa zdarzeń, intensywności rozwijanej przez autora działalności. Podstawę opracowaniu biogramów stanowią odpowiedzi na rozesłaną ankietę. W odniesieniu do aktualnie działających pisarzy nie dysponujemy w zasadzie innymi wiarygodnymi źródłami, choć oczywiście przeglądane są, a po weryfikacji wykorzystywane, materiały z prasy codziennej oraz kulturalnej, słowników regionalnych, z baz internetowych i innych dostępnych zasobów informacji. Są to jedyne źródła danych, gdyż poważniejsze prace historycznoliterackie dotyczące biografii współcześnie działających twórców jeszcze nie powstały.  
 
Podstawowa koncepcja słownika biobibliograficznego jako wydawnictwa dokumentacyjnego, operującego tylko faktami, które nie podlegają interpretacji, pozostała niezmieniona. Biogramy zawierają podstawowe dane osobowe, informacje o wykształceniu, pracy zawodowej, a przede wszystkim o aktywności literackiej czy badawczej i związanym z nią debiutem, przynależnością do grup literackich i stowarzyszeń twórczych, współpracą z czasopismami (udziałem w pracach redakcyjnych, prowadzeniu stałych rubryk, lub cykli utworów), a w hasłach badaczy – o uczestnictwie w życiu naukowym. Inaczej niż w wydawnictwach encyklopedycznych, objętość części życiorysowej hasła nie jest limitowana oceną wagi dokonań jego bohatera, lecz zależy wyłącznie od zakresu uzyskanych danych, bogactwa zdarzeń, intensywności rozwijanej przez autora działalności. Podstawę opracowaniu biogramów stanowią odpowiedzi na rozesłaną ankietę. W odniesieniu do aktualnie działających pisarzy nie dysponujemy w zasadzie innymi wiarygodnymi źródłami, choć oczywiście przeglądane są, a po weryfikacji wykorzystywane, materiały z prasy codziennej oraz kulturalnej, słowników regionalnych, z baz internetowych i innych dostępnych zasobów informacji. Są to jedyne źródła danych, gdyż poważniejsze prace historycznoliterackie dotyczące biografii współcześnie działających twórców jeszcze nie powstały.  
Linia 26: Linia 23:
 
W części bibliograficznej hasła wykorzystano kilka stałych rozwiązań, o których trzeba pamiętać, aby właściwie rozumieć opis. Nawiasem kwadratowym posiłkowano się na oznaczenie informacji wprowadzanej do opisu spoza publikacji, której dotyczył. Wielokropek w opisie zasadniczym pozycji podmiotowej zastępuje nazwiska autora<ref name="ftn4"><sup>Na przykład w haśle Ryszarda Nycza zapis: Pod red. … - oznacza, że on właśnie redagował książkę.</sup></ref>. W adnotacjach do opisów pozycji oraz w tytułach artykułów i recenzji prasowych imię i nazwisko lub samo nazwisko autora hasłowego skracano do inicjałów. Zastosowane skróty często używanych w opisie wyrazów oraz skróty w tytułach czasopism i serii zostały zestawione w odpowiednich wykazach. W opisach tekstów drukowanych grażdanką dokonano transliteracji.
 
W części bibliograficznej hasła wykorzystano kilka stałych rozwiązań, o których trzeba pamiętać, aby właściwie rozumieć opis. Nawiasem kwadratowym posiłkowano się na oznaczenie informacji wprowadzanej do opisu spoza publikacji, której dotyczył. Wielokropek w opisie zasadniczym pozycji podmiotowej zastępuje nazwiska autora<ref name="ftn4"><sup>Na przykład w haśle Ryszarda Nycza zapis: Pod red. … - oznacza, że on właśnie redagował książkę.</sup></ref>. W adnotacjach do opisów pozycji oraz w tytułach artykułów i recenzji prasowych imię i nazwisko lub samo nazwisko autora hasłowego skracano do inicjałów. Zastosowane skróty często używanych w opisie wyrazów oraz skróty w tytułach czasopism i serii zostały zestawione w odpowiednich wykazach. W opisach tekstów drukowanych grażdanką dokonano transliteracji.
  
Przy gromadzenia materiału do słownika wykorzystano liczne źródła biograficzne, bibliograficzne i dokumentacyjne, tak drukowane, jak i zaczerpnięte z Internetu (spis ważniejszych z nich został zamieszczony na końcu tomu). Szczególne miejsce wśród tych źródeł, nieporównywalne z żadnym innym, jeśli chodzi o zakres i zasięg informacji, zajmuje ''Polska Bibliografia Literacka<ref name="ftn5"><sup>''Polska Bibliografia Literacka za 1944/45-1998. Wrocław: Ossolineum 1954-1960, Łódź: PWN 1962-1990, Łódź: PWN, IBL PAN 1993-2000; następnie w formie internetowej bazy danych: http://pbl.ibl.poznan.pl.''</sup></ref><nowiki>; niestety, nie z winy zespołu Pracowni Bibliografii Bieżącej IBL PAN, w jej opracowaniu nastąpiło kilkunastoletnie opóźnienie (w tej chwili wynosi ono 13 lat). W obszarze druków bezdebitowych źródłem równej rangi jest praca pod redakcją Jerzego Kandziory </nowiki>''Bez cenzury. 1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr<ref name="ftn6"><sup>''J. Kandziora, Z. Szymańska, K. Tokarzówna: Bez cenzury.1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr. Pod redakcją J. Kandziory. Wwa: Wydawn. IBL 1999.''</sup></ref>. ''Nieocenionym źródłem pozostają oczywiście katalogi i bazy Biblioteki Narodowej. Jednakże nieprzestrzeganie przez wydawców ustawy o przysługującym tej najważniejszej polskiej książnicy humanistycznej prawie do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego spowodowało, iż nie posiada ona w swych zbiorach znacznej liczby najnowszych publikacji ukazujących się na terenie kraju. Pomocne w zakresie literaturoznawstwa były, jedne z najbogatszych w Polsce w tej dziedzinie, zasoby Biblioteki IBL PAN. Dział OPRACOWANIA wiele zawdzięcza też zbiorom wycinków z prasy, gromadzonym przez Bibliotekę Domu Literatury w Warszawie. Mieszczące się w nim organizacje twórcze: Polski PEN Club, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich i Związek Literatów Polskich świadczyły nam pomoc, szczególnie przy nawiązaniu kontaktów z pisarzami. Dane dotyczące teatru i filmu czerpano głownie z wortalu ([http://www.e-teatr.pl/ www.e-teatr.pl]), prowadzonego przez Pracownię Dokumentacji Teatru Instytutu Teatralnego im. Z Raszewskiego oraz z internetowej bazy filmpolski.pl, tworzonej przez Bibliotekę Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. L. Schillera w Łodzi. Dzięki działaniom tych placówek mógł zostać poszerzony zakres wiadomości o teatralnej i filmowej twórczości pisarzy, dla których opracowano hasła w słowniku.  
+
Przy gromadzenia materiału do słownika wykorzystano liczne źródła biograficzne, bibliograficzne i dokumentacyjne, tak drukowane, jak i zaczerpnięte z Internetu (spis ważniejszych z nich został zamieszczony na końcu tomu). Szczególne miejsce wśród tych źródeł, nieporównywalne z żadnym innym, jeśli chodzi o zakres i zasięg informacji, zajmuje ''Polska Bibliografia Literacka''<ref name="ftn5"><sup>''Polska Bibliografia Literacka za 1944/45-1998. Wrocław: Ossolineum 1954-1960, Łódź: PWN 1962-1990, Łódź: PWN, IBL PAN 1993-2000; następnie w formie internetowej bazy danych: http://pbl.ibl.poznan.pl.''</sup></ref><nowiki>; niestety, nie z winy zespołu Pracowni Bibliografii Bieżącej IBL PAN, w jej opracowaniu nastąpiło kilkunastoletnie opóźnienie (w tej chwili wynosi ono 13 lat). W obszarze druków bezdebitowych źródłem równej rangi jest praca pod redakcją Jerzego Kandziory </nowiki>''Bez cenzury. 1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr<ref name="ftn6"><sup>''J. Kandziora, Z. Szymańska, K. Tokarzówna: Bez cenzury.1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr. Pod redakcją J. Kandziory. Wwa: Wydawn. IBL 1999.''</sup></ref>. ''Nieocenionym źródłem pozostają oczywiście katalogi i bazy Biblioteki Narodowej. Jednakże nieprzestrzeganie przez wydawców ustawy o przysługującym tej najważniejszej polskiej książnicy humanistycznej prawie do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego spowodowało, iż nie posiada ona w swych zbiorach znacznej liczby najnowszych publikacji ukazujących się na terenie kraju. Pomocne w zakresie literaturoznawstwa były, jedne z najbogatszych w Polsce w tej dziedzinie, zasoby Biblioteki IBL PAN. Dział OPRACOWANIA wiele zawdzięcza też zbiorom wycinków z prasy, gromadzonym przez Bibliotekę Domu Literatury w Warszawie. Mieszczące się w nim organizacje twórcze: Polski PEN Club, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich i Związek Literatów Polskich świadczyły nam pomoc, szczególnie przy nawiązaniu kontaktów z pisarzami. Dane dotyczące teatru i filmu czerpano głownie z wortalu ([http://www.e-teatr.pl/ www.e-teatr.pl]), prowadzonego przez Pracownię Dokumentacji Teatru Instytutu Teatralnego im. Z Raszewskiego oraz z internetowej bazy filmpolski.pl, tworzonej przez Bibliotekę Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. L. Schillera w Łodzi. Dzięki działaniom tych placówek mógł zostać poszerzony zakres wiadomości o teatralnej i filmowej twórczości pisarzy, dla których opracowano hasła w słowniku.  
  
 
Zasób informacji w słowniku biobibliograficznym ''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w.'' stanowi kumulację wiedzy zebranej ze wszystkich tych źródeł i skomponowanej w taki sposób, aby powstała sylwetka autora, mogąca służyć jako punkt wyjścia do dalszych badań nad jego dorobkiem. Mamy nadzieję, że tak zaprojektowany słownik będzie służył środowisku polonistycznemu do badań nad literaturą polską ostatnich dziesięcioleci, dostarczając aktualnej wiedzy o współcześnie działających pisarzach oraz badaczach, uzupełnianej jeszcze w trakcie toczącego się procesu wydawniczego. Kolejne tomy ukazywać się będą w odstępach dwuletnich, składając się na swoistą panoramę współczesnej literatury polskiej, widzianą z perspektywy indywidualnych biografii znaczących twórców.
 
Zasób informacji w słowniku biobibliograficznym ''Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w.'' stanowi kumulację wiedzy zebranej ze wszystkich tych źródeł i skomponowanej w taki sposób, aby powstała sylwetka autora, mogąca służyć jako punkt wyjścia do dalszych badań nad jego dorobkiem. Mamy nadzieję, że tak zaprojektowany słownik będzie służył środowisku polonistycznemu do badań nad literaturą polską ostatnich dziesięcioleci, dostarczając aktualnej wiedzy o współcześnie działających pisarzach oraz badaczach, uzupełnianej jeszcze w trakcie toczącego się procesu wydawniczego. Kolejne tomy ukazywać się będą w odstępach dwuletnich, składając się na swoistą panoramę współczesnej literatury polskiej, widzianą z perspektywy indywidualnych biografii znaczących twórców.

Aktualna wersja na dzień 21:36, 27 gru 2013

Słownik biobibliograficzny Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku jest projektem badawczym realizowanym w Instytucie Badań Literackich PAN przez zespół Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej, a finansowanym ze środków Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Słownik został pomyślany jako wielotomowa seria kompendiów o charakterze dokumentacyjnym, dostarczającym podstawowej wiedzy faktograficznej o nowym pokoleniu twórców – poetów, prozaików, dramatopisarzy, krytyków literackich, tłumaczy, oraz literaturoznawców. Kolejne woluminy będą obejmowały nowy zestaw nazwisk (od A do Ż) pisarzy i badaczy odgrywających ważną rolę we współczesnym życiu literackim. Wydawanie tomów serii w systemie holenderskim umożliwia szybką reakcję na zmiany zachodzące na rynku literackim i sukcesywne opracowywanie haseł autorów o rosnącej randze. Trójczłonowe hasła słownika składają się z biogramu w formie zwięzłego szkicu, podającego najistotniejsze dane o życiu autora, z bibliografii twórczości oraz wykazu ważniejszych opracowań. Prezentowany teraz przy pomocy nowego medium tom pierwszy słownika Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI, wydany w 2011 r.[1], zawierający 90 haseł najbardziej znanych autorów, głównie z okresu ostatniego dwudziestolecia, został w miarę możności uaktualniony w podstawowym zakresie o informacje dostępne po jego publikacji. Przygotowywane są dwa dalsze tomy, z których każdy ukaże się najpierw drukiem, a następnie w formie elektronicznej na stronie internetowej Instytutu Badań Literackich PAN.

Granice współczesności określa na potrzeby tej serii rok 1989, po którym uwzględnieni w niej autorzy rozwijali główny nurt twórczości, choć debiutować mogli wcześniej. Hasła biobibliograficzne pisarzy i badaczy literatury, tworzących głównie w okresie 1918-1989, są dostępne w 10-tomowym słowniku Współcześni polscy pisarze i badacze literatury[2], który zawiera 2040 haseł, również opracowanym w IBL PAN. Nowa seria słowników zapełni, mamy nadzieję, odczuwalną lukę w zakresie podstawowych źródeł biobibliograficznych dla twórców o dużym dorobku i utrwalonej pozycji w środowisku literackim i naukowym, będących obecnie w centrum zainteresowania, jeśli chodzi o studia nad literaturą przełomu XX i XXI w.

Przy doborze haseł, niełatwym wobec braku wystarczającej perspektywy historycznoliterackiej, wzięto pod uwagę liczbę opublikowanych pozycji (minimum trzy), prestiż i tradycje oficyn, które je wydały, otrzymane przez pisarza czy badacza nagrody, opinie krytyki literackiej i diagnozy literaturoznawców, a także takie formy recepcji, jak przekłady na języki obce oraz adaptacje teatralne, filmowe i telewizyjne. W odniesieniu do badaczy literatury – o wprowadzeniu do tomu decyduje tytuł naukowy profesora, chyba że jest to autor uprawiający jeszcze inne dziedziny, na przykład krytykę bądź twórczość literacką. Odejście od tych reguł jest możliwe w szczególnych okolicznościach, na przykład w przypadku przedwczesnej śmierci autora. Pośród twórców uwzględnieni zostaną pisarze polscy działający w kraju i poza jego granicami

Obecna seria, kontynuując tradycję przygotowywania w IBL PAN publikacji, tworzących dla środowiska polonistycznego warsztat do studiów nad literaturą współczesną[3], nawiązuje także do wypracowanej na ich potrzeby metodologii. Jednakże niektóre zasady uległy pewnej modyfikacji tak, aby zaspokoić potrzeby dzisiejszego odbiorcy i zarejestrować nowe zjawiska w literaturze i kulturze. Odnotowane zostaną m.in. nowe multimedialne formy funkcjonowania tekstów oraz wprowadzone zmiany w układzie materiałów, usprawniające korzystanie z tego kompendium.

Podstawowa koncepcja słownika biobibliograficznego jako wydawnictwa dokumentacyjnego, operującego tylko faktami, które nie podlegają interpretacji, pozostała niezmieniona. Biogramy zawierają podstawowe dane osobowe, informacje o wykształceniu, pracy zawodowej, a przede wszystkim o aktywności literackiej czy badawczej i związanym z nią debiutem, przynależnością do grup literackich i stowarzyszeń twórczych, współpracą z czasopismami (udziałem w pracach redakcyjnych, prowadzeniu stałych rubryk, lub cykli utworów), a w hasłach badaczy – o uczestnictwie w życiu naukowym. Inaczej niż w wydawnictwach encyklopedycznych, objętość części życiorysowej hasła nie jest limitowana oceną wagi dokonań jego bohatera, lecz zależy wyłącznie od zakresu uzyskanych danych, bogactwa zdarzeń, intensywności rozwijanej przez autora działalności. Podstawę opracowaniu biogramów stanowią odpowiedzi na rozesłaną ankietę. W odniesieniu do aktualnie działających pisarzy nie dysponujemy w zasadzie innymi wiarygodnymi źródłami, choć oczywiście przeglądane są, a po weryfikacji wykorzystywane, materiały z prasy codziennej oraz kulturalnej, słowników regionalnych, z baz internetowych i innych dostępnych zasobów informacji. Są to jedyne źródła danych, gdyż poważniejsze prace historycznoliterackie dotyczące biografii współcześnie działających twórców jeszcze nie powstały.

Zgodnie ze standardami słownikowymi dążeniem zespołu autorskiego było, aby każdy biogram zawierał te same kategorie informacji, których zestaw wyznaczały pytania ankiety. Zamierzenia te nie zawsze udało się spełnić. Wprawdzie większość naszych respondentów odpisywała na listy z prośbą o wypełnienie ankiety, ale zdarzały się też wypadki odmowy udzielenia odpowiedzi, lub ograniczania jej zakresu – stąd występujący w niektórych biogramach brak kompletu informacji. Adekwatnie do przyjętych założeń metodycznych, w biogramie nie ocenia się ani nie charakteryzuje dorobku autorów, wzmiankowany jest tylko ogólnie rodzaj uprawianej przez nich twórczości.

Część hasła zatytułowaną TWÓRCZOŚĆ wypełnia bibliografia podmiotowa, która uwzględnia utwory oryginalne, przekłady i adaptacje, prace edytorskie i redakcyjne, wydawane w kraju i za granicą, w języku polskim i w językach obcych. Układ tej części odzwierciedla wspomniany zakres materiału: otwiera ją zestawienie twórczości oryginalnej (bez odrębnego nagłówka), następnie rejestrowane są Przekłady i adaptacje, po nich Prace edytorskie i redakcyjne. Pozycje w tej części stanowią jednostki piśmiennicze usystematyzowane według chronologii pierwszej publikacji dzieła (lub daty jego powstania, jeśli jest znana). Jako oddzielne numerowane pozycje wyodrębniono: 1/ utwory publikowane w postaci wydawnictw samoistnych tzw. druki zwarte, 2/ utwory dramatyczne i powieściowe drukowane wyłącznie w czasopismach lub wydawnictwach zbiorowych, 3/ utwory dramatyczne znane tylko przez fakt wystawienia w teatrze lub telewizji, 4/ ekranizowane scenariusze filmowe, 5/ większe utwory zachowane w rękopisie w zbiorach publicznych (nie dotyczy to żyjących autorów), 6/ tytuły utworów niezachowanych, gdy ich istnienie w postaci skończonej zostało potwierdzone, 7/ wyjątkowo inne utwory szczególnie ważne z punktu widzenia historycznoliterackiego – niezależnie od ich objętości i formy publikacji. Przy poszczególnych pozycjach zgrupowano wszystkie istotne informacje dotyczące danego utworu: datę powstania, pierwodruku, rejestr wydań książkowych utworu, prapremier. W adnotacjach umieszczono informacje m.in. o kolejnych wystawieniach, formie podpisu, nagrodach, zawartości, przekładach i adaptacjach, odnotowywano także nowe formy publikacji dzieł, a więc na stronach internetowych lub jako dokumenty elektroniczne i dźwiękowe (e-booki, płyty CD, DVD). W tym obszarze zabiegano o kompletność informacji. W osobnych blokach umieszczono zestawienia słuchowisk radiowych (jeśli nie były drukowane), w hasłach badaczy literatury – ważniejszych rozpraw i studiów naukowych opublikowanych w wydawnictwach zbiorowych i czasopismach (a nieprzedrukowanych w książkach autorskich), wyborów utworów w przekładach i antologii zagranicznych, w których znajdują się tłumaczenia utworów danego autora. Mogą pojawiać się i inne zestawienia pozycji wydzielonych z całości, jeśli zachodzi taka potrzeba, np. montaży utworów autora, tekstów w katalogach wystaw itp.

W opisie druków zwartych podawano następujące elementy: tytuł i podtytuł, adres wydawniczy, który w przypadku pierwszego wydania zawiera: miejsce wydania, firmę wydawniczą, rok wydania oraz ilość stron numerowanych albo (przy drukach bez paginacji) kart nieliczbowanych; w opisie wydań następnych nie podawano paginacji, a na oznaczenie identyczności miejsca wydania i firmy wydawniczej wprowadzono formułę: tamże. W opisie wydań w postaci dokumentu elektronicznego bądź dźwiękowego również starano się podać (nie zawsze z sukcesem) podobne elementy: miejsce publikacji, wydawcę i rok wydania, rodzaj nośnika (format pliku, typ dysku optycznego). Opis publikacji wydawniczo niesamoistnych składa się z tytułu utworu i cytaty wydawniczej, zawierającej tytuł pisma, następnie podano rok, numer i strony (od do) lub skrócony opis wydawnictwa zbiorowego, w którym utwór został zamieszczony. Informacje o wystawieniach teatralnych obejmują nazwisko reżysera, miejscowość, nazwę teatru i rok prapremiery.

Opis zasadniczy uzupełniają adnotacje zawierające dodatkowe dane treściowe lub księgoznawcze: informacje dotyczące autorstwa, formy podpisu, miejsca przechowywania rękopisu, wykaz ważniejszych nagród i wyróżnień uzyskanych przez utwór (za warte wymienienia uznano także nominacje do najbardziej liczących się nagród), a także przekładów na języki obce i adaptacji (z podaniem tytułu i nazwiska tłumaczy czy adaptatorów oraz pełnego opisu wystawień). W przypadku tomów opowiadań, utworów dramatycznych i zbiorów rozpraw i esejów rozpisano ich zawartość; w tomach wierszy podawano tylko nazwy cykli. Nie rozpisywano też zawartości zbiorów reportaży, recenzji i felietonów. W dziale przekładów nie podawano zawartości tomów opowiadań czy esejów, a w odniesieniu do przetłumaczonych dramatów rejestrowano tylko pierwsze wystawienie. Artykuły ogłoszone w książkach zbiorowych redagowanych przez autora odnotowano w bloku rozpraw.

W zestawieniu twórczości nie rejestrowano utworów ogłaszanych w antologiach i książkach zbiorowych oraz w prasie (z wyjątkiem powieści w odcinkach, dramatów i wspominanego wyżej wyboru rozpraw z czasopism naukowych). Nie podawano także opisu pozycji z dziedzin niezwiązanych z literaturą, którą zajmował się autor (np. dzieł filozoficznych, teologicznych lub z innych gałęzi nauki) – jedynie sygnalizowano ich obecność.

Dział OPRACOWANIA zawiera wybór pozycji przedmiotowych, które uznano za przydatne do badań literaturoznawczych, choć często są to tylko recenzje prasowe, gdyż wiele nowych utworów nie stało się jeszcze przedmiotem rozpraw naukowych. Dział ten otwiera skrót Ank., jeśli autor przysłał odpowiedź na ankietę, po nim może następować wykaz wypowiedzi autora na temat swojej twórczości (Autor o sobie), a po nim wybór Wywiadów. W następnym akapicie, wymienia się hasła słownikowe i bibliografie poświęcone autorowi. Kolejny blok (Ogólne) mieści zestaw wybranych omówień całości dorobku autora, po czym następują spisy recenzji i artykułów na temat poszczególnych pozycji według porządku, w jakim występują w dziale TWÓRCZOŚĆ. Wewnątrz poszczególnych grup pozycje uporządkowano chronologicznie, z tym że na początek wysuwano książki w całości poświęcone autorowi lub jego dziełu. W opisie druków zwartych - z wyjątkiem wydawnictw słownikowych, które oznaczono skrótami - podawano po nazwisku autora te same elementy, co w bibliografii podmiotowej. W opisie druków wydawniczo niesamoistnych wymieniano po nazwisku autora tytuł recenzji bądź omówienia (o ile odbiegał od tytułu samego utworu), tytuł czasopisma, rok wydania i numer lub skrócony zapis wydawnictwa, w którym tekst był drukowany. W przypadku gdy tytuł nie określał wyraźnie, czego dotyczy tekst, po cytacie wydawniczej umieszczano w nawiasie kwadratowym adnotację wyjaśniającą. Omówienia opublikowane w książkach i w prasie wydawanej poza cenzurą zostały oznaczone gwiazdką *.

W części bibliograficznej hasła wykorzystano kilka stałych rozwiązań, o których trzeba pamiętać, aby właściwie rozumieć opis. Nawiasem kwadratowym posiłkowano się na oznaczenie informacji wprowadzanej do opisu spoza publikacji, której dotyczył. Wielokropek w opisie zasadniczym pozycji podmiotowej zastępuje nazwiska autora[4]. W adnotacjach do opisów pozycji oraz w tytułach artykułów i recenzji prasowych imię i nazwisko lub samo nazwisko autora hasłowego skracano do inicjałów. Zastosowane skróty często używanych w opisie wyrazów oraz skróty w tytułach czasopism i serii zostały zestawione w odpowiednich wykazach. W opisach tekstów drukowanych grażdanką dokonano transliteracji.

Przy gromadzenia materiału do słownika wykorzystano liczne źródła biograficzne, bibliograficzne i dokumentacyjne, tak drukowane, jak i zaczerpnięte z Internetu (spis ważniejszych z nich został zamieszczony na końcu tomu). Szczególne miejsce wśród tych źródeł, nieporównywalne z żadnym innym, jeśli chodzi o zakres i zasięg informacji, zajmuje Polska Bibliografia Literacka[5]; niestety, nie z winy zespołu Pracowni Bibliografii Bieżącej IBL PAN, w jej opracowaniu nastąpiło kilkunastoletnie opóźnienie (w tej chwili wynosi ono 13 lat). W obszarze druków bezdebitowych źródłem równej rangi jest praca pod redakcją Jerzego Kandziory Bez cenzury. 1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr[6]. Nieocenionym źródłem pozostają oczywiście katalogi i bazy Biblioteki Narodowej. Jednakże nieprzestrzeganie przez wydawców ustawy o przysługującym tej najważniejszej polskiej książnicy humanistycznej prawie do otrzymywania egzemplarza obowiązkowego spowodowało, iż nie posiada ona w swych zbiorach znacznej liczby najnowszych publikacji ukazujących się na terenie kraju. Pomocne w zakresie literaturoznawstwa były, jedne z najbogatszych w Polsce w tej dziedzinie, zasoby Biblioteki IBL PAN. Dział OPRACOWANIA wiele zawdzięcza też zbiorom wycinków z prasy, gromadzonym przez Bibliotekę Domu Literatury w Warszawie. Mieszczące się w nim organizacje twórcze: Polski PEN Club, Stowarzyszenie Pisarzy Polskich i Związek Literatów Polskich świadczyły nam pomoc, szczególnie przy nawiązaniu kontaktów z pisarzami. Dane dotyczące teatru i filmu czerpano głownie z wortalu (www.e-teatr.pl), prowadzonego przez Pracownię Dokumentacji Teatru Instytutu Teatralnego im. Z Raszewskiego oraz z internetowej bazy filmpolski.pl, tworzonej przez Bibliotekę Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. L. Schillera w Łodzi. Dzięki działaniom tych placówek mógł zostać poszerzony zakres wiadomości o teatralnej i filmowej twórczości pisarzy, dla których opracowano hasła w słowniku.

Zasób informacji w słowniku biobibliograficznym Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w. stanowi kumulację wiedzy zebranej ze wszystkich tych źródeł i skomponowanej w taki sposób, aby powstała sylwetka autora, mogąca służyć jako punkt wyjścia do dalszych badań nad jego dorobkiem. Mamy nadzieję, że tak zaprojektowany słownik będzie służył środowisku polonistycznemu do badań nad literaturą polską ostatnich dziesięcioleci, dostarczając aktualnej wiedzy o współcześnie działających pisarzach oraz badaczach, uzupełnianej jeszcze w trakcie toczącego się procesu wydawniczego. Kolejne tomy ukazywać się będą w odstępach dwuletnich, składając się na swoistą panoramę współczesnej literatury polskiej, widzianą z perspektywy indywidualnych biografii znaczących twórców.

Osobom i instytucjom, które życzliwie odniosły się do tego projektu i udzieliły różnorodnej i bezinteresownej pomocy przy jego realizacji zespól autorski słownika składa podziękowania i wyrazy głębokiej wdzięczności.

Autorki pozostają wielkimi dłużniczkami swojej Mistrzyni, Profesor Jadwigi Czachowskiej, która wprowadziła je w świat dokumentacji – wszystkie zalety tego słownika są zasługą nauk Pani Profesor, niedostatkom jesteśmy winne same.


Alicja Szałagan

Warszawa, 10 czerwca 2011 r.




  1. Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI w. Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją Alicji Szałagan, T. 1. Warszawa: Fundacja Akademia Humanistyczna; IBL 2011, 302 s.
  2. Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny. Opracował zespół pod redakcją J. Czachowskiej i Alicji Szałagan. Zespół autorski: J. Czachowska, B. Dorosz, E. Głębicka, A. Hejman (t. 1-30, j. Pitera (t. 1-3), A. Szałagan, B. Tyszkiewicz (t. 1-5, 7-10), J. Zawadzka; nadto: od t. 4: K. Batora, B. Marzęcka, od t. 6: M. Kotowska-Kachel, od t. 10: M. Sęczek; oraz pojedyncze hasłą: F. Lichodziejewska, R. Loth, B. Winklowa.T. 1-10. Warszawa: WSiP 1993-2004 (t. 1-9); Warszawa: IBL; Fundacja Akademia Humanistyczna 2007 (t. 10).
  3. ) Były to: Słownik wspólczesnych pisarzy polskich. Red.: E. Korzeniewska. Zespół autorski: Z. Biłek, M. Brykalska, J. Czachowska, J. Kądziela, E. Korzeniewska, F. Lichodziejewska, R. Loth, J. Stradecki, B. Winkiel. Wwa: PWN 1963-1966; Słownik współczesnych pisarzy polskich. Seria II. Red.: J. Czachowska. Zespół autorski: M. Brykalska. J. Czachowska, E. Głębicka, F. Lichodziejewska, R. Loth, A. Szałagan (od t. 2), B. Winklowa. Wwa: PWN 1977-1980 i wspomniany wcześniej słownik Współcześni polscy pisarze i badacze literatury.
  4. Na przykład w haśle Ryszarda Nycza zapis: Pod red. … - oznacza, że on właśnie redagował książkę.
  5. Polska Bibliografia Literacka za 1944/45-1998. Wrocław: Ossolineum 1954-1960, Łódź: PWN 1962-1990, Łódź: PWN, IBL PAN 1993-2000; następnie w formie internetowej bazy danych: http://pbl.ibl.poznan.pl.
  6. J. Kandziora, Z. Szymańska, K. Tokarzówna: Bez cenzury.1976-1989. Literatura – ruch wydawniczy – teatr. Pod redakcją J. Kandziory. Wwa: Wydawn. IBL 1999.

Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku

Działania
Uwagi wstępne
Nawigacja
Narzędzia