ur. 1950

Historyk literatury.

BIOGRAM

Urodzony 1 marca 1950 w Opolu; syn Witolda Franciszka Olkusza, adwokata, i Stefanii z domu Solima, urzędniczki. W 1965-68 uczęszczał do I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Opolu. Po zdaniu matury studiował filologię polską w tamtejszej Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP). W 1973 uzyskał magisterium na podstawie pracy zatytułowanej Orientalizm w poezji Młodej Polski. Następnie przez dwa miesiące pracował w Państwowym Domu Dziecka w Turawie. 1 października 1973 został zatrudniony w Katedrze Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski Instytutu Filologii Polskiej (później Instytut Polonistyki i Kulturoznawstwa) WSP (od 1994 Uniwersytet Opolski, UO) początkowo jako asystent stażysta, w 1974-76 jako asystent, a od 1977 jako starszy asystent. Debiutował w 1975 artykułem Recepcja myśli buddyjskiej w poezji Młodej Polski, drukowanym w „Zeszytach Naukowych WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu” (z. 13); w następnych latach wielokrotnie publikował w tym piśmie swoje studia i artykuły. W pracy naukowej zajął się głównie recepcją literatury i kultury orientu w okresie pozytywizmu i Młodej Polski, związkami literatury i malarstwa, później także pozytywistyczną paremiografią, literaturą dla dzieci i młodzieży tego okresu, radiową twórczością literacką i współczesną literaturą popularną. W 1980 doktoryzował się na podstawie rozprawy Literatura a malarstwo. Z zagadnień recepcji dzieł sztuki przez polskich pisarzy realizmu i naturalizmu (promotor początkowo doc. Stefan Smak, później prof. Jerzy Pośpiech). W 1981 uzyskał stanowisko adiunkta. W 1983 został członkiem Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W 1984-85 brał udział w badaniach zespołowych, dotyczących życia literackiego na Opolszczyźnie. Od 1986 był członkiem Towarzystwa Literackiego im. H. Sienkiewicza. W 1989-95 pełnił funkcję wicedyrektora Instytutu Filologii Polskiej UO. W 1993 habilitował się na opolskiej WSP na podstawie rozprawy Poszukiwanie „nowej Golkondy piękna” i „prastarej mądrości Indii”, czyli pozytywiści polscy wobec kultury Orientu. W 1996 uzyskał stanowisko profesora UO, a w 2002 tytuł naukowy profesora. W roku akademickim 2008/2009 wykładał także w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Wałbrzychu. Został kierownikiem Katedry Historii i Teorii Literatury w Instytucie Polonistyki i Kulturoznawstwa (później Katedra Historii Literatury, Komparatystyki i Antropologii Literackiej). Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1993) oraz Medalem Komisji Edukacji Narodowej (2011).

W roku 1976 zawarł związek małżeński z Jolantą Frątczak, pracownikiem naukowo-dydaktycznym Instytutu Studiów Edukacyjnych WSP (obecnie UO); ma córkę, Ksenię (ur. 1977). Mieszka w Opolu.

TWÓRCZOŚĆ

1. Szczęśliwy mariaż literatury z malarstwem. Rzecz o fascynacjach estetycznych Marii Konopnickiej. Opole: Wydawn. WSP 1984, 88 s. Ser. B. Studia i Monogr., 97.

Nagroda Tow. Lit. im. M. Konopnickiej w 1985.

2. Poszukiwanie „nowej Golkondy piękna” i „prastarej mądrości Indii”, czyli pozytywiści polscy wobec kultury Orientu. Opole: Wydawn. WSP 1992, 167 s. Studia i Monogr., 195.

Zawartość: I. Uwagi wstępne. – II. Mechanizmy przenikania kultury Orientu w latach 1864-1894. – III. Recepcja reprodukująca: 1. Bliski Wschód: Piśmiennictwo arabskie okresu „aldżahillija” (niewiedzy) i islamu; Arabska literatura ludowa – „Tysiąc nocy i jedna”; Literatura perska i turecka; Dyskurs wokół polskich przekładów „Gulistanu” Sa’diego Ta’zije, – 2. Indie. – IV. Recepcja produktywna: 1. Bliski Wschód: Oddźwięki arabsko-persko-tureckie; Reminiscencje „Tysiąca nocy i jednej”; Zapożyczenia genealogiczne, – 2. Indie. – Uwagi końcowe.

3. Dyskretny urok sztuki radiowej. W świecie słuchowisk Kazimierza Kowalskiego. Opole: Wydawn. UO 1995, 160 s. UO Inst. Filologii Pol.

Zawartość: Uwagi wstępne. – „Klasyczne” słuchowiska radiowe: W stronę historii i mitu: Historia na usługach dydaktyki; Teraźniejszość odbita w lustrze historii; Między historią a psychologią; Repetycje mitu; Okruchy codzienności i mroczne labirynty ludzkiej psychiki: Animozje etniczne; „Syndrom” wojny; Anomalia życia społecznego; Mikrokosmos ludzkiej psychiki. – Poszukiwania nowych form wyrazu – feature: W kręgu definicji gatunku; Między „fikcją” a „dokumentem”. – Zakończenie.

4. Z pozytywistycznych zbliżeń literatury i malarstwa. Studia i szkice. Opole: Wydawn. UO 1998, 223 s.

Zawartość: Od autora. – Geneza i determinanty pozytywistycznych relacji między literaturą a malarstwem; Dzieła sztuki renesansowej jako przedmiot poetyckiego opisu w twórczości lirycznej Leonarda Sowińskiego; Elizy Orzeszkowej poglądy na sztuki plastyczne. Pogranicze estetyki i etyki; Grottgerowskie cykle plastyczne w interpretacji Marii Konopnickiej; Pozytywiści przed obrazem Jan Hus przed sądem w Konstancji Vaclava Brožika; Zygmunt Sarnecki – zapomniany krytyk sztuki. Rekonesans; Malarstwo w twórczości literackiej Gabrieli Zapolskiej.

5. Między pedagogiką a literaturą. O Marii Ilnickiej jako krytyku literatury dla dzieci i młodzieży. Opole: Wydawn. UO 2000, 240 s.

Zawartość: Uwagi wstępne. – W kręgu refleksji nad literaturą „osobną” i jej krytyką; Beletrystyka społeczno-obyczajowa; Podróże – przygody – sensacje: „Książka wyjątkowa”, czyli „Robinson Cruzoe” i XIX-wieczne „robinsonady”; Utwory podróżniczo-przygodowe; Utwory popularnonaukowe; Historia w utworach dla dzieci i młodzieży; Baśń – cudowność – fantastyka; Refleksje o typograficznej sztuce książek dla dzieci i młodzieży. – Zakończenie.

6. Hreczkosiej – literat – pasjonat nauki. O paremiologicznych fascynacjach Józefa Blizińskiego. [Rozprawa]. Opole: Wydawn. UO 2016, 248 s.

Rozprawy i studia w książkach zbiorowych i czasopismach, m.in.: Recepcja myśli buddyjskiej w poezji Młodej Polski. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Hist. Lit.” 1975 z. 13 s. 91-101. – Dydaktyczna rola prezentowanych w „Górnoślązaku” staroindyjskich legend. „Kwart. Opol.” 1977 nr 1 s. 85-93. – „Powieść Wschodu i Zachodu” Wojciecha Dzieduszyckiego jako wyraz zainteresowań orientem w dobie pozytywizmu. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1978 z. 16 s. 49-64. – „Madonna Sykstyńska” Rafaela i jej reminiscencje w literaturze pozytywistycznej. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1980 z. 17 s. 6-18. – W kręgu malarstwa niderlandzkiego. (Dzieła sztuki jako źródło inspiracji pisarzy II połowy XIX wieku). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1980 z. 18 s. 95-114. – Pierwsi popularyzatorzy nabizmu w Polsce. (Wojciech Gerson, Wiktor Gomulicki, Gabriela Zapolska). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1981 z. 20 s. 33-47. – Wybrane motywy orientalne w literaturze polskiego pozytywizmu. (Sansara, karman, nirwana). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1981 z. 19 s. 27-46. – Artur Grottger – medium przeżyć narodu. (Z dziejów recepcji twórczości plastycznej przez polskich pisarzy pozytywistycznych). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1982 z. 21 s. 19-45. – Pozytywiści warszawscy wobec twórczości malarskiej Józefa Chełmońskiego. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1983 z. 22 s. 7-18. – Orientalny topos róży i słowika (gul u bulbul) w polskiej literaturze pozytywistycznej. (Rekonesans). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1984 z. 23 s. 17-28. – Pozytywistyczny trójgłos (Leonard Sowiński, Zygmunt Sarnecki, Maria Konopnicka) o Michale Aniele Buonarrotim. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1985 z. 24 s. 17-31. – Folklor, jego funkcja i sposoby realizacji fonicznej na przykładzie działalności Redakcji Literackiej Rozgłośni Regionalnej PR [Polskiego Radia] w Opolu (1957-1980). „Kwart. Opol.” 1986 nr 2 s. 49-59. – Poezja w programie Redakcji Literackiej Rozgłośni Regionalnej PR [Polskiego Radia] w Opolu (1957-1980). „Mater. i Stud. Opol.” 1986 z. 59 s. 153-175, przedr. w: Życie literackie na Opolszczyźnie w latach 1945-1980. Opole 1986 s. 257-279. – W kręgu barwy. O funkcji określeń barw w tomikach „Italia” i „Drobiazgi z podróżnej teki” Marii Konopnickiej. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1986 z. 25 s. 35-51. – Komentarz. W: K. Kowalski: Długi powrót Odysa. Opole 1988 s. 269-315. – W tęczowych barwach rozkochany. O funkcji określeń barw w twórczości lirycznej Adama Asnyka, „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1988 s. 61-77. – Literatura orientalna na łamach „Biblioteki Warszawskiej” w latach 1864-1890. [Współaut.:] J. Olkusz. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1989 z. 27 s. 83-106. – Literatura indyjska na łamach „Biblioteki Warszawskiej” (1864-1890), „Spraw. Opol. Tow. Przyj. Nauk. Wydz. II Jęz. i Lit.” 1990 nr 21 s. 93-106. – O zainteresowaniach literaturami Wschodu wśród drugiej generacji pozytywistów. Juliana Łętowskiego „Firdusi”, „Sonety i gazele” oraz „Fata Morgana”. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1990 z. 29 s. 45-61. – Recepcja literatur Wschodu na łamach ilustrowanego tygodnika „Kłosy” (1865-1890). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1990 z. 28 s. 23-35. – Dziennikarska i artystyczna recepcja misteriów perskich (Ta’zije) w Polsce w dobie pozytywizmu. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1991 z. 30 s. 29-43. –Orientalizm w poezji doby pozytywizmu. „Pam. Lit.” 1991 z. 2 s. 17-59. – Pozytywiści wobec twórczości Norberta Bonczyka. Przyczynek do dziejów recepcji w Królestwie i Galicji. „Kwart. Opol.” 1991 nr 3/4 s. 6-17. – Pozytywizm. W: Epoki literackie. Opole 1991 s. 43-54. – Na drodze ku nowoczesności. „Drugie pokolenie” pisarzy pozytywistycznych o impresjonizmie i symbolizmie w malarstwie. W: Z badań nad literaturą i sztuką drugiego pokolenia pozytywistów polskich. Opole 1992 s. 145-194. – Ghazal, pantun i ruba’i w praktyce artystycznej poetów 2 połowy XIX wieku. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1993 z. 31 s. 123-133. – „Kilka myśli o literaturze dziecinnej” Walerii Marrené-Morzkowskiej w kontekście pozytywistycznych programów wychowawczo-pedagogicznych. [Współaut.:] J. Olkusz. „Kwart. Opol.” 1993 nr 3 s. 54-62. –Konkursy literackie oraz formy pozaantenowej działalności Redakcji Literackiej Rozgłośni Regionalnej Polskiego Radia w Opolu (1957-1980). „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1993 z. 33 s. 117-128. – „Perły japońskie i chińskie”, czyli pozytywistyczne zainteresowania Dalekim Wschodem. Rekonesans. Cz. 1-2. „Kwart. Opol.” 1993 nr 1 s. 40-52; nr 2 s. 53-59. – Centon albo „bigos literacki” przez Klemensa Junoszę-Szaniawskiego z paremiów przyrządzony. „Zesz. Nauk. WSP im. Powstańców Śląskich w Opolu. Filol. Pol.” 1994 z. 34 s. 13-22. – „Pisać dla dzieci, zasługa to wielka, ale i odpowiedzialność…”. Szkic o Marii Ilnickiej – zapomnianym krytyku literatury dla dzieci i młodzieży. [Współaut.:] J. Olkusz. „Zesz. Nauk. UO Filol. Pol.” 1995 z. 35 s. 39-57. – Oddźwięki myśli indyjskiej w twórczości lirycznej Marii Konopnickiej. „Zesz. Nauk. UO Filol. Pol.” 1997 z. 38 s. 67-78. – Refleksy myśli indyjskiej w „Listach z podróży do Ameryki” Henryka Sienkiewicza. „Ruch Lit.” 1997 z. 2 s. 189-202; przedr. pt. Motywy indyjskie w „Listach z podróży do Ameryki”Henryka Sienkiewicza. W: Spotkania Sienkiewiczowskie. Opole 1997. – Książka pokolenia, czyli pozytywiści wobec „Robinsona Cruzoe” Daniela Defoe. Uwagi na marginesie dwóch rocznic. [Współaut.:] J. Olkusz. W: W literackim kręgu pozytywizmu i Młodej Polski. Opole 1999 s. 9-29. – Intertekstualność „Księżniczki” Zofii Urbanowskiej, czyli o lekturach bohaterów pozytywistycznej „powieści dla dorastających panienek”. [Współaut.:] J. Olkusz. W: Na przełomie wieków. Opole 2003 s. 199-219. – Zapomniany przekład „Daodejing” Laozi. „Prz. Orient.” 2003 nr 3/4 s. 145-154. – „Duch mój wybłyśnie perłą w morzu na dnie…”. Konotacje perły w twórczości lirycznej Marii Konopnickiej. W: Ludzie – rzeczy – obrazy. Suwałki 2004 s. 77-92. – Między dezaprobatą a zachwytem. Krytyka pozytywistyczna wobec „Księżniczki” Zofii Urbanowskiej. [Współaut.:] J. Olkusz. W: W kręgu literatury i języka. Piotrków Trybunalski 2005 s. 317-340. – Paremia w listach Henryka Sienkiewicza do Jadwigi Janczewskiej. W: Ogród nauk filologicznych. Opole 2005 s. 483-493. – Dawni mistrzowie i ich dzieła w światowej literaturze popularnej (rekonesans). [Współaut.:] K. Olkusz. „Zbliżenia Interkulturowe” 2009 nr 6 s. 80-88. – „Przysłowia są mądrością narodów”. O paremiach i zwrotach przysłowiowych w „Fotoplastykonie” Adama Zielińskiego. W: Poszukiwania i spotkania. Wr. 2009 s. 165-175. – W kręgu pozytywistycznej edukacji kulturowej. O przysłowiach i zwrotach przysłowiowych w „Róży bez kolców” Zofii Urbanowskiej. W: Album gdańskie. Gdańsk 2009 s. 611-622. – Intertekstualność w „Róży bez kolców” Zofii Urbanowskiej. [Współaut.:] K. Olkusz. W: Nie tylko o dydaktyce… Piotrków Trybunalski 2011 s. 259-274. – Małe przestępstwa, wielkie literackie rozkosze. Intertekstualność w zbiorze opowiadań Andrei Camilleriego „Miesiąc z komisarzem Montalbano”. [Współaut.:] K. Olkusz. „Studia i Szkice Slaw.” 2011 wyd. 2012 nr XI s. 235-249. – Painters and their works – as feature in popular literature. [Współaut.:] K. Olkusz, A. Rzyman. „International Journal of Art and Sciences”, Cumberland, RI 2011 vol. 4 nr. 1 s. 114-123. – Policjant erudyta. O literackich kontekstach w cyklu powieści kryminalnych o komisarzu Montalbano Andrei Camilleriego. [Współaut.:] K. Olkusz. „Prace Lit.” 2011 nr 5 s. 137-153. – Twórczy kontynuator czy tylko zręczny naśladowca? Paremia w powieściach kryminalno-historycznych Mariusza Wollnego. „Act. Univ. Wratisl. Lit. i Kult. Popularna” 2011 nr 17 s. 147-187. – „Biblioteka Warszawska” z lat 1864-1894 jako źródło wiedzy o kulturze Chin i Japonii. W: Filologiczny widnokrąg. Opole 2012 s. 31-47. – „Radio jest moją największą pasją”. O słuchowiskach Kazimierza Kowalskiego słów kilka. „Indeks” 2012 nr 9/10 s. 24-28. – Filmowa wyobraźnia komisarza Montalbano. O intertekstualności w prozie kryminalnej Andrei Camilleriego, „Lit. Lud.” 2013 nr 2 s. 47-61. – Mariana Gawalewicza flirt ze sztuką ikoniczną. Z zapomnianych kart polskiej krytyki artystycznej 2 połowy XIX wieku. „Kwart. Opol.” 2014 nr 1 s. 47-62. – „Obrazy są jak kwiaty, ideałem, zamkniętym w linie i kolory”. Wiktora Gomulickiego wypowiedzi o sztuce ikonicznej. „Stud. Slavica” 2014 [nr] 18 [cz.] 2 s. 11-25. – Paremia i wyrażenia przysłowiowe w twórczości Adolfa Dygasińskiego. (Na przykładzie „Zająca”) = Maxim and proverbs in Adolf Dygasiński’s „Zając”. „Stud. Slavica” 2015 [nr] 19 [z.] 1.

OPRACOWANIA

• Ank. 2010, 2013.
• WUP (t. 5).

Powrót na górę↑

Poszukiwanie „nowej Golkondy piękna” i „prastarej mądrości Indii”, czyli pozytywiści polscy wobec kultury Orientu

• T. BUJNICKI. „Ruch Lit.” 1993 z. 5.
• M.M. Dziekan. „Prz. Orient.” 1993 nr 1/2.

Powrót na górę↑

Marlena Sęczek