MENTZEL Zbigniew
ur. 1951
Krypt.: Z.M.; (zm).
Prozaik, eseista, felietonista, krytyk literacki.
Urodzony 20 kwietnia 1951 w Warszawie; syn Rudolfa Mentzla, oficera Wojska Polskiego, po II wojnie światowej farmaceuty, i Janiny z Mierzejewskich. Uczęszczał do Liceum Ogólnokształcącego im. A. Mickiewicza w Warszawie; w 1969 zdał maturę. Od 1970 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW). Debiutował w 1972 artykułem pt. Polowanie bibliofila, opublikowanym na łamach tygodnika „Polityka” (nr 46), w którym drukował teksty do 1981. Po uzyskaniu w 1975 magisterium pracował do 1977 na stanowisku asystenta w Katedrze Kultury Polskiej na Wydziale Polonistyki UW. Następnie w 1977–81 pełnił funkcję redaktora działu kulturalnego „Polityki”. Prozę, felietony, recenzje oraz artykuły drukował m.in. na łamach czasopisma „Kultura i Życie” (1973–77), „Twórczość” (1974–77), i „Kultura” (1975–77, 1980, 1984). Po wprowadzeniu w PRL stanu wojennego był w 1982 przez kilka miesięcy rzecznikiem prasowym Polskiego Towarzystwa Antynikotynowego. W latach osiemdziesiątych współpracował z emigracyjnym wydawnictwem Puls w Londynie i jego kwartalnikiem „Puls” (1987–90; tu kronika życia kulturalnego pt. Kwartał); kontynuował w 1991–93 współpracę z pismem wychodzącym już w Warszawie jako jego współredaktor. Od 1994 zajmował się inwestycjami giełdowymi; w 1995 był laureatem Akademii Gry na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie; współpracował z gazetą giełdy pt. „Parkiet” (1995–97; tu cykle felietonów pt. Okiem leszcza i Formacja piątej klepki). Felietony i artykuły drukował nadto w tym czasie na łamach „Gazety Wyborczej” (2000, 2002–06, 2008–10, 2013), „Przekroju (2001–05; tu cykle felietonów: Antykwariat i S-ka, Z placu Inwalidów), „Tygodnika Powszechnego” (1997–2001; tu cykle felietonów pt. Z dziennika „Mój rok…”, Z pamiętnika „Mój rok…” ) i dodatkiem „Rzeczpospolitej” „Plus Minus” (2005–06, tu cykl felietonów pt. Wolny temat). W 2015 został członkiem SPP.
W 1998 zawarł związek małżeński z Dorotą Jovanką Ćirlić, redaktorką, tłumaczką literatury krajów bałkańskich. Mieszka w Warszawie.
TWÓRCZOŚĆ
1. Pod kreską. Ostatnie kwartały PRL. [Felietony]. Londyn: Puls 1990, 240 s. Proza i Eseistyka, 20; Puls Publication, 47.
Wybór tekstów druk. w „Pulsie” w latach 1987–1989 poszerzony o trzy nowe teksty.
2. Laufer. [Opowiadania i eseje]. Londyn: Puls 1998, 195 s. Proza i Eseistyka, 122.
Zawartość: I. Most nad mostami: Roeoender; Most nad mostami; Torpeda; Lekarz domowy ratujący zdrowie; Przerośnięty; Proza szkolna; Ciała obce i Weronika; Koturny; Karta woźnicy; Tramwaj z krwi i kości; Wisła, ryby, Las Birnam. – II. Rozkosze wylewania kwasu chlebowego: Wołga! Wołga!; Oko leszcza; Pochwała straty; Rozkosze wylewania kwasu chlebowego; Data stempla pocztowego; Rekinarium; Hasło? Azorski wyż!; Kupuj, kiedy Nil wylewa!; Inwestor strategiczny; Pomyłki nieomylnych; Melon zamiast głowy; Złapać spadający nóż!; Rondo ONZ. – III. My, żywi: Ukłon Pełen Najgłębszego Szacunku; Ad „Personel”; „Trawnik Madonny”; Dom zachodzącego słońca; Wstyd; Gadatliwy niemowa; Polski — język martwy?; Przeciw grotesce; Skrzydła Kijowskiego; „Aby być w pieśni”; Wróżenie z wierszy; „Wielkie pytanie”; My, żywi. – IV. Okno w okno: Okno w okno.
3. Niebezpieczne narzędzie w ustach. [Opowiadania i eseje]. Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2001, 161 s.
Wybór tekstów druk. w latach 1997–2001 na łamach „Tyg. Powsz.”
Zawartość: I. Ściana w pokoju matki: Ściana w pokoju matki; Tramwaj na Kubę; Festiwal piosenki; Święty spokój; Tajemnica braci Fajt; Dni bezmięsne; Cztery pory roku. – II. Plan Warszawy: Pierwsze książki; Rzecz o niewiadomym przeznaczeniu; Wyznania meteoropaty; Plan Warszawy; Kondukt na moście, którego nie było; Czwarte piętro bez windy; Słownik języka polskiego; Zero problemu; Niebywale intensywna końcówka. – III. Za pysk! Za pysk!: Niebezpieczne narzędzie w ustach; Czarne ludy; „Prawe oczko czuwa, lewe oczko śpi”; Kiedy mdleję; Czerwony kapturek (wersja Sadkowskiego); Prawdziwe oblicze Alojzego Gęgorka; Szaleństwo pucybuta; Twórca zbyt wrażliwy na swoją epokę; Trzeci mówca. – IV. Talent, czyli nienasycenie; Pamiętnik Mefista; Czego nie nauczył mnie Puzyna?; Matka wraca (dzięki Różewiczowi!); Nie zabijać Gomułki?; Miłosz w tramwaju; Słowa (Toast Noworoczny). – V. Pociąg literacki: Ziemia dookoła Krakowa; Liczydło z Tartu; Księgozbiór kloszarda; Pociąg literacki. – Od autora.
4. Wszystkie języki świata. [Powieść]. Kr.: Znak 2005, 171 s. Proza.
Na okł. podtyt.: Historia pewnego przebudzenia. – Nominacja do Nagrody Lit. Nike w 2006.
Adapt. radiowa pt. Przebudzenie: Reż.: K. Zaleski. Radio 2007.
Przekł.: chorw.: Svi jezici svijeta. [Przeł.] M. Martic. Zagreb 2010, — franc.: Toutes les langues du monde. [Przeł.] M. Laurent. Paris 2009, — litew.: Visos pasaulio kalbos. [Przeł.] V. Dekšnys. Vilnius 2008, — niem.: Alle Sprachen dieser Welt. [Przeł.] P. Schulz. München 2006, — ros.: Vse âzyki mira. [Przeł.] K. Starosel’skaâ. Moskva 2006.
5. Czas ciekawy, czas niespokojny. Z Leszkiem Kołakowskim rozmawia Zbigniew Mentzel. [Cz. 1] — 2. Kr.: Znak 2007, 2008, 273 + 196 s.
Przekł. serb.: Zanimliva vremena, nemirna vremena. S Lešekom Kolakovskim razgovarao Zbignev Mencel. [Przeł.] B. Rajčić. Beograd 2009.
6. Spadający nóż. [Proza]. Kr.: Znak 2016, 192 s.
Na okł. podtyt.: Wariacja literacka.
Wyd. jako dokument elektroniczny: Wwa: Znak 2016, pliki w formacie EPUB, MOBI.
Prace edytorskie i redakcyjne
1. L. Kołakowski: Pochwała niekonsekwencji. Pisma rozproszone z lat 1955–1968. Przedm., wybór, oprac.: Z. Mentzel. T. 1–3. London: Puls 1989, 208 + 180 + 244 s. Przedr. fotooffsetowy Wwa: NOWA* 1989. Bibl. „Aletheia”. Wyd. nast.: popraw. i rozszerz. z podtyt.: Pisma rozproszone sprzed 1968, tamże 2002, 367 + 295 + 360 s.
2. L. Kołakowski: Wśród znajomych. O różnych ludziach mądrych, zacnych, interesujących i o tym, jak czasy swoje urabiali. Wybór i posł.: Z. Mentzel. Kr.: Znak 2004, 204 s.
Tekst częściowo tłumaczony z ang. i franc.
3. L. Kołakowski: Czy Pan Bóg jest szczęśliwy i inne pytania. [Szkice]. Wybór i układ: Z. Mentzel. Kr.: Znak 2009, 306 s.
4. L. Kołakowski: Nasza wesoła apokalipsa. Wybór najważniejszych esejów. Wybór i układ: Z. Mentzel. Kr.: Znak 2010, 357 s.
5. L. Kołakowski: Kościół w krainie wolności. O Janie Pawle II, Kościele i chrześcijaństwie. [Szkice]. Wybór i układ: Z. Mentzel. Kr.: Znak 2011, 121 s.
6. L. Kołakowski: Niepewność epoki demokracji. Wybór i słowo wstępne: Z. Mentzel. Kr.: Znak 2014, 333 s.
OPRACOWANIA (wybór)
Ank. 2016. – Autor o sobie: Dlaczego gram na giełdzie? (Próba autobiografii). „NaGłos” 1996 nr 23. – Wywiady: Dar namiętności. Rozm. K. Kubisiowska. „Rzeczpospolita” 2002 nr 52; Jest mi wstyd, że brałem w tym udział. Rozm. S. Łupak. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 61 dod. „Trójmiasto” [dot.: Niebezpieczne narzędzie w ustach]; Gonię kanarka na dachu. Rozm. J. Lipszyc. „Elle” 2005 nr 8. – [Dot. Wszystkie języki świata:] Historia pewnego przebudzenia. Rozm. K. Kubisiowska. „Rzeczpospolita” 2005 nr 112; Przełamywanie niemożności. Rozm. M. Wilk. „Dz. Pol.” 2005 nr 157; Świat giełdy i literatury. Rozm. S. Drajewski. „Głos Wielkopol.” 2005 nr 52; Typ migotliwy. Rozm. M. Subotić. „Rzeczpospolita” 2005 nr 216 dod. „Piąta Aleja”; Obłęd parnych dni. Rozm. N. Czapska. „Życie Warsz.” 2006 nr 1; Pierwsza litera alfabetu. Rozm. K. Surmiak-Domańska. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 215; Mentzel o Kołakowskim, który stłukł Napoleona. Rozm. A. Pawłowska. „Polska” 2008 nr 12; Chyba jest ta świecąca nitka. Rozm. J. Dąbrowska. „Gaz. Wybor.” 2016 nr 101; Ja w sprawie zegarka. Rozm. K. Kubisiowska. „Tyg. Powsz.” 2016 nr 22.
Ogólne: M. ŁUKASZEWICZ: Literacki spekulant. „Newsweek Polska” 2005 nr 16.
Pod kreską. (poz. 1): M. ADAMIEC: Bzdura i kultura. „Gaz. Gdań.” 1991 nr 49. – W. MAJCHEREK: Aktualności z przeszłości. „Po prostu” 1991 nr 5. – K. MASŁOŃ: Kronika wypadków żałosnych. „Społ. Otwarte” 1991 nr 4. – E. PAWLAK: Panopticum PRL-u. „Wprost” 1991 nr 5. – J. PILCH: Szczegóły schyłku. „Tyg. Powsz.” 1991 nr 2. – D. SOSNOWSKA: Najśmieszniejszy kraj świata. „Tyg. Solidarność” 1991 nr 16. – T. STANKIEWICZ-PODHORECKA: Kronika uszkodzonych serc. „Życie Warsz.” 1991 nr 102. – D. ULICKA: Kwartalnik kulturalny. „Nowe Książ.” 1991 nr 7. – M. ZALESKI: Peereliada. „Res Publica” 1991 nr 5. – L. ŻULIŃSKI: Gruba kreska. „Literatura” 1991 nr 10. – J. JARZĘBSKI: Pod i nad kreską. „Prz. Powsz.” 1992 nr 4. – K. MĘTRAK: Cienka, czerwona linia. W tegoż: Krytyka — twórczość przeklęta. Wwa 1995.
Laufer (poz. 2): A. LIBERA: Ruch Lauferem. „Rzeczpospolita” 1998 nr 297. – J. PILCH: Sny, księgi, przedmioty. „Tyg. Powsz.” 1998 nr 51/52. – W. CESARSKI: Z ostatniej strony. „Gaz. Wybor.” 1999 nr 99. – D. NOWACKI: Model do składania. „Res Publica Nowa” 1999 nr 7/8.
Niebezpieczne narzędzie w ustach (poz. 3): A. LIBERA: Co zobaczył Zbigniew Mentzel. „Rzeczpospolita” 2001 nr 269. – J. GUTOROW: List do Zbigniewa Mentzla. „Odra” 2002 nr 5. – A. MADALIŃSKI: Cięty język. „FA-art” 2002 nr 2. – D. NOWACKI: Sztuka miniatury. „Res Publica Nowa” 2002 nr 3. – J. SZCZĘSNA: Zobaczone, zapamiętane, zapisane. „Gaz. Wybor.” 2002 nr 10. – L. GIEMZA: Motyw mapy w prozie współczesnej. Casus Stasiuka i Mentzla. „Colloquia Litteraria” 2008 [nr] 1/2. – Zob. też Wywiady.
Wszystkie języki świata (poz. 4): G. BORKOWSKA: Opowiedzieć swoją historię. „Res Publica Nowa” 2005 nr 4. – P. BRATKOWSKI: Nauka mówienia. „Newsweek Polska” 2005 nr 16. – J.Z. BRUDNICKI: Niebezpieczne narzędzie w ustach. „Trybuna” 2005 nr 205 [dot. m.in. Wszystkie języki świata]. – P. CZAPLIŃSKI: Spowiedź inteligenta. „Ozon” 2005 nr 4. – N. CZAPSKA: Chwalebna ułomność pana Hintza. „Życie Warszawy” 2005 nr 109. – M. DZIEWULSKA: Opisanie świata. „Zesz. Lit.” 2005 nr 4. – U. GLENSK: W sieci słów. „Kresy” 2005 nr 4. – A. KŁOPOTOWSKA: Przezwyciężyć wieżę Babel. „Nowy Dz.”, Nowy Jork 2005 nr 78 dod. „Prz. Pol.”; toż pt.: Historia pewnego przebudzenia. „Prz. Polit.” 2005 nr 71. – A. LIBERA: Połączył i przemówił. „Rzeczpospolita” 2005 nr 112. – K. MASŁOŃ: Wszystko jest takie jak było naprawdę. „Rzeczpospolita” 2005 nr 106. – T. MIZERKIEWICZ: Inteligent i demony przeszłości. „Nowe Książ.” 2005 nr 7, przedr. w tegoż: Literatura obecna. Szkice o najnowszej prozie i krytyce. Kr. 2013. – M. ORSKI: Zanim zstąpił duch… „Prz. Powsz.” 2005 nr 9. – V. PAWŁOWSKA: Gadatliwe niemowy. „Śląsk” 2005 nr 8. – J. PILCH: Piękna teoria niemożności. „Polityka” 2005 nr 20. – M. SENDECKI: Laufer spętany. „Przekrój” 2005 nr 21/22. – M. TERLIKOWSKA: Spowiedź nieudacznika. „Nowe Państ.” 2005 nr 5. – J. WACH: Oswajanie siebie. „Akcent” 2005 nr 3. – M. ZALESKI: Teraz ty. „Tyg. Powsz.” 2005 nr 24. – A. BOLECKA: Wypowiedzieć to co najważniejsze. „Borussia” 2006 nr 39. – Ż. DYRSZKA: Babel. „Śląsk” 2006 nr 8. – A. LAM: Wielomówny świat. „Topos” 2006 nr 3, przedr. w tegoż: Poznać to co mówimy. Wwa 2009. – A. POPRAWA: Zajrzeć w przeźroczystość. „Twórczość” 2006 nr 1. – M. RADZIWON: Rzeka słów znajduje ujście. „Gaz. Wybor.” 2006 nr 120.
Czas ciekawy, czas niespokojny (poz. 5): [rec. cz. 1]: A. SKRENDO: Stłuczona figurka Napoleona. „Pogranicza” 2007 nr 5. – E. KOLINKO: Z życia filozofa. „Prz. Powsz.” 2008 nr 3. – B. NOWICKI: Philosophie perennus. „Śląsk” 2008 nr 5. – M. ŚRODA: Czas ciekawy? „Nowe Książ.” 2008 nr 2. – [rec. cz. 2]: M. ŚRODA: Mędrzec światem zmęczony. „Nowe Książ.” 2008 nr 12. – K. DOROSZ: Filozof i dziennikarz. „Więź” 2009 nr 3. – [rec. cz. 1–2]: M. CIELECKI: Milcząca lekcja. „W Drodze” 2009 nr 1.
Spadający nóż (poz. 6): J. BARAŃSKA: Próby i błędy. [on-line] [dostęp 21 czerwca 2016]. Dostępny w Internecie: http://popmoderna.pl/proby-i-bledy-z-mentzel-spadajacy-noz. – M. KUBE: Pieniądze nie śmierdzą, czyli giełda okiem humanisty. „Rzeczpospolita” 2016 nr 86. – D. NOWACKI: Mistrz słomianego zapału. „ Nowe Książ.” 2016 nr 6.
